آموزش خط میخی (آموزه ششم)

---

با درودی دوباره به دوستداران آموزش خط میخی از سری آموزش کامل خط میخی، در نخست خواستم که از واژه های پارسی در این آموزه استفاده کنم ولی از آنجایی که ما در این آموزه به آموزش دستور زبان خط میخی پرداخته ایم، برای پردازش بهتر این آموزه برای خوانندگان، ناگزیر از استفاده از واژه های کارشده (معمول) در دستور زبان هستیم، خب بیاید آغاز کنیم : در بخش دستور زبان خط میخی، هر نام (اسم) دارای هشت حالت می باشد. دستور زبان خط میخی، همانند خط سانسکریت و اوستایی، هر اسم علاوه بر هشت حالت، دارای سه نوع است: مذکر  و مونث و خنثی که به صیغه های زیر درمیاد:

1. مفرد
2. تثنیه
3. جمع

---

هشت حالت اسم، به ترتیب زیر می باشند:

1. حالت فاعلی
2. حالت مفعولی صریح (نشانه آن “را ” است)
3. حالت مفعول معه (نشانه آن “با” است.)
4. حالت مفعولی غیر صریح نشانه آن ” به، برایِ” است)
5. حالت مفعول عنه (نشانه آن “از” می باشد)
6. حلت اضافه (نشانه آن کسره به واژه بعد: از آنِ، مالِ.)
7. حالت مفعول فیه (نشانه آن “در” می باشد)
8. حالت ندا (نشانه آن حرف “ای” است در آمدن الف ندا در پایان اسم.)

در همین مورد، در بالا گفته شد که اسم در هر حالتی از حالات هشت گانه گفته شده که واقع شود، با حرف اضافه گفته شده داخل پرانتز، همراه می شود و این حرف اضافه یا در جلو و یا پس از اسم واقع می شود که به کمک آن نشانه ها می توانید حالت اسم را تشخیص دهید. هم چنین برای نشان دادن سه صیغه مفرد، تثنیه و جمع نیز در داخل پرانتز جلوی هر واژه آورده ایم. در ادامه از هر مورد چند نمونه (مثال) برایتان بیان خواهیم کرد تا از طرز استفاده ازین حالات آشنا شوید.

---

• اسم – حالت فاعلی

حالت فاعلی و مفرد در اسم ها، اسمایی هستند که با هجای صدادار مفتوحه پایان پذیرند . چنین اسم هایی از لحاظ نوع، با مذکر هستند یا خنثی، چون:

میخی	واگویش	نوع اسم	حالت اسم	به چم
	آسا	مفرد	حالت فاعلی	سنگ ( اسم و مذکر)
	اَسَگَرَتَ	مفرد	حالت فاعلی	شهری در ایران (مذکر)
	کامَ	مفرد	حالت فاعلی	کام، آرزو (مذکر)
	اوتانَ	مفرد	حالت فاعلی	یکی از یاران داریوش (مذکر)
	کَ اوف	مفرد	حالت فاعلی	کوه (مذکر)
	کَ او رو اوشَ	مفرد	حالت فاعلی	کوروش (مذکر)

• نکته

در بالا آموختیم که هر گاه در پایان هر واژه ای هجای اَ باشد آن واژه مذکر است. ولی دستور زبان خط میخی نیز همانند تمامی زبان های دیگر استثناهایی نیز وجود دارد. بدین معنی که واژه هایی وجود دارد که با هجای اَ پایان میپذیرند ولی مذکر نیستند. همانند: ویثَ که به معنای خانواده و یا خاندان شاهی است و این واژه یک واژه مونث است.

---

• مثال هایی برای حالات هشت گانه اسم: حالات هشت گانه چند اسم، با مثال هایی نقل می شود، تا چگونگی تغییراتی که در اسم ایجاد می شود، برای شما خوانندگان آشکار گردد:

میخی	واگویش	نوع اسم	حالت اسم	به چم
	آرَمی ای نَ	مفرد	حالت فاعلی	ارمنستان(مذکر)
	آرَمی نی یَ	مفرد	حالت فاعلی	ارمنی(اسم و مذکر)
	آرَ می نی یَ ای یَ	مفرد	حالت مفعول فیه	در ارمنستان(مذکر)
	آرَمی نَمَ	مفرد     –	حالت مفعولی صریح	ارمنستان را
	دَه یا اوشَ	مفرد	حالت فاعلی	دهیو، کشور
	دَه یا او مَ	مفرد	حالت مفعولی صریح	کشور را(مونث)

• نکته مهم برای تشخیص واژه های مونث

حالت تانیث در خط میخی: هر اسمی که حالت فاعلی آن در صورت مفرد بودن، مختوم به (آ) باشد مونث است هر چند که در این باره نیز چند استثنا وجود دارد که بندواژه (حرف) واپسین آنان “آ” است ولی مونث نمی باشند. همانند پیتا (به معنی پدر) و یا نَپا (به معنی نوه)  و یا واژه بَراتا که با “آ” پایان می پذیرد ولی یک واژه مذکر است.

میخی	واگویش	نوع اسم	حالت اسم	به چم
	دَه یاوَ	جمع	حالت فاعلی، مفعولی صریح	کشورهارا، کشورها
	دَهَیَ اُوا	مفرد	حالت مفعول فیه	در کشور
	دَهیونامَ	جمع	حالت اضافه	کشورهایِ
	دَهیوشو وا	مفرد	حالت مفعول فیه	در کشورها
	پَرَثَوَ ئی بیشَ	جمع	حالت مفعول معه	با پارتی ها
	پَرَثَوَ	مفرد	حالت فاعلی	پارتی
	پَرَثَوی یَ	مفرد	حالت مفعول فیه	در پارت
	بابی رومَ	مفرد	حالت مفعولی صریح	بابل را (مذکر)
	بابی رَاوشَ	مفرد	حالت اضافه	از آنِ بابل، بابلِ
	بابی رَاو وَ	مفرد	حالت اضافه	در بابل
	بابی رو وی یا	جمع	حالت فاعلی،مفعولی صریح	بابلی ها را
	بابی رو وی یَ	مفرد	حالت فاعلی	بابلی(مذکر)
	بابی رو وی یَمَ	مفرد	حالت مفعولی صریح	بابلی را (مذکر)
	بَگَ	مفرد	حالت فاعلی	خدا
	بَگاهَ	جمع	حالت فاعلی	خدایان
	بَگانامَ	جمع	حالت اضافه	خدایانِ
	مَرتی یَ	مفرد	حالت فاعلی	مرد
	مَرتی یانامَ	جمع	حالت اضافه	مردانِ
	مَر تی یَ ای بیشَ	جمع	حالت مفعول معه	با مردان
	مَرتی یَ هَ یا	مفرد	حالت اضافه	مردِ

• یادداشت: باید توجه داشت که هرگاه هجایی مکسور یا مفتوح باشد، و حرف مصوتِ پس از آن  ” اِ – ای “باشد، فتحه یا کسرۀ هجای ما قبل مصوتِ مذکور در مصوت ادغام می شود، چون که خوانده می شود: مَرتی یَه. همچنین هرگاه هجایی مضموم باشد و حرف پس از آن مصوتِ ” اُ – او ” باشد، هجای مضموم، صدایش در مصوتِ مضموم ادغام میگردد، چون ”   بابی روشَ یا بابی رَاوشَ. این گونه ادغام ها در ضمنِ خواندن و قرائت ملموس است.

در مورد زیر، به ادغام هجاهای مفتوح و مکسور با صداهای زیر و بالا و یا “یایِ مجهول” توجه شود. هجایِ “وِ – وی” می باشد. هرگاه حرف صدادار پس از آن مصوت “ای” باشد “وی” تلفظ می شود. هرگاه هجایِ پس از آن هجایی مفتوح، باشد، چون “ثَ” آنگاه “وِ” تلفظ می شود: ویدَنَ – اسم مذکر: نام یکی از یاران داریوش بزرگ. ویثَتَ: اسم مونث، گرفته شده از واژه ویثَ (مفرد و حالت مفعولی صریح)، به معنی “کاخ یا خانه ” وی ثی یا یا وِثی یا یا وِثاپَتی یَ

• هر سه تلفظ و شکل، حالت دستوری(مفرد، مفعول فیه) را دارند، به معنی: در کاخ. در هر سه مورد هر گاه دقت شود. شکل ادغام هجاها با مصوت ها شناخته می شود.

وِثَ بی شَ چا: (جمع و حالت مفعول معه) ، به معنی “و با خانه ها” مفعول صریح نیز به کار رفته است، (و کاخ ها را) یا (و خانه ها را) چا، حرف عطف است “وَ” که همیشه و به طور کلی پیوشته به کلمه می آید.

میخی	واگویش	نوع اسم	حالت اسم	به چم
	هَرَ او وَنیشَ	مفرد	حالت فاعلی	رُخَج(اسم و مونث)
	هَرَئووَتیمَ	مفرد	حالت مفعولی صریح	رخج را
	هَرَ او ئَتی یا	مفرد	حالت مفعول، مفعول فیه	در رخج
	هَرَ او وَتی یَ	مفرد	حالت مفعولی صریح	اهل رخج،رخجی(صفت)

در اینجا به پایان آموزه ششم رسیده ایم، در آموزه های آتی به دیگر بخش های دستور زبان خط میخی خواهیم پرداخت، اگر پرسشی درباره این آموزه داشتید آن را در زیر همین برگ در بخش کامنت ها بیان نمایید. کانال تاریخ پارسی و اینستاگرام تاریخ پارسی را نیز آغاز به کار کرده است، آن را نیز دنبال کنید.