آموزش خط میخی (آموزه ششم)

---

با درودی دوباره به دوستداران آموزش خط میخی از سری آموزش کامل خط میخی، در نخست خواستم که از واژه های پارسی در این آموزه استفاده کنم ولی از آنجایی که ما در این آموزه به آموزش دستور زبان خط میخی پرداخته ایم، برای پردازش بهتر این آموزه برای خوانندگان، ناگزیر از استفاده از واژه های کارشده (معمول) در دستور زبان هستیم، خب بیاید آغاز کنیم : در بخش دستور زبان خط میخی، هر نام (اسم) دارای هشت حالت می باشد. دستور زبان خط میخی، همانند خط سانسکریت و اوستایی، هر اسم علاوه بر هشت حالت، دارای سه نوع است: مذکر  و مونث و خنثی که به صیغه های زیر درمیاد:

1. مفرد
2. تثنیه
3. جمع

---

هشت حالت اسم، به ترتیب زیر می باشند:

1. حالت فاعلی
2. حالت مفعولی صریح (نشانه آن “را ” است)
3. حالت مفعول معه (نشانه آن “با” است.)
4. حالت مفعولی غیر صریح نشانه آن ” به، برایِ” است)
5. حالت مفعول عنه (نشانه آن “از” می باشد)
6. حلت اضافه (نشانه آن کسره به واژه بعد: از آنِ، مالِ.)
7. حالت مفعول فیه (نشانه آن “در” می باشد)
8. حالت ندا (نشانه آن حرف “ای” است در آمدن الف ندا در پایان اسم.)

در همین مورد، در بالا گفته شد که اسم در هر حالتی از حالات هشت گانه گفته شده که واقع شود، با حرف اضافه گفته شده داخل پرانتز، همراه می شود و این حرف اضافه یا در جلو و یا پس از اسم واقع می شود که به کمک آن نشانه ها می توانید حالت اسم را تشخیص دهید. هم چنین برای نشان دادن سه صیغه مفرد، تثنیه و جمع نیز در داخل پرانتز جلوی هر واژه آورده ایم. در ادامه از هر مورد چند نمونه (مثال) برایتان بیان خواهیم کرد تا از طرز استفاده ازین حالات آشنا شوید.

---

• اسم – حالت فاعلی

حالت فاعلی و مفرد در اسم ها، اسمایی هستند که با هجای صدادار مفتوحه پایان پذیرند . چنین اسم هایی از لحاظ نوع، با مذکر هستند یا خنثی، چون:

واگویش: آسا

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: سنگ(اسم و مذکر)

---

واگویش: اَسَگَرَتَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: شهری در ایران(مذکر)

---

واگویش: اوتانَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: یکی از یاران داریوش (مذکر)

---

واگویش: کَ اوف

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: کوه (مذکر)

---

واگویش: کَ او رو اوشَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: کوروش (مذکر)

---

---

• نکته

در بالا آموختیم که هر گاه در پایان هر واژه ای هجای اَ باشد آن واژه مذکر است. ولی دستور زبان خط میخی نیز همانند تمامی زبان های دیگر استثناهایی نیز وجود دارد. بدین معنی که واژه هایی وجود دارد که با هجای اَ پایان میپذیرند ولی مذکر نیستند. همانند: ویثَ که به معنای خانواده و یا خاندان شاهی است و این واژه یک واژه مونث است.

---

---

• مثال هایی برای حالات هشت گانه اسم: حالات هشت گانه چند اسم، با مثال هایی نقل می شود، تا چگونگی تغییراتی که در اسم ایجاد می شود، برای شما خوانندگان آشکار گردد:

واگویش: آرَمی ای نَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: ارمنستان(مذکر)

 

---

واگویش: آرَمی نی یَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: ارمنی(اسم و مذکر)

 

---

واگویش: آرَ می نی یَ ای یَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعول فیه

به چم: در ارمنستان(مذکر)

---

واگویش: آرَمی نَمَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعول صریح

به چم: ارمنستان را

---

واگویش: دَه یا اوشَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: دهیو، کشور

 

---

واگویش: دَه یا او مَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعولی صریح

به چم: کشور را(مونث)

---

• ---

  نکته مهم برای تشخیص واژه های مونث

حالت تانیث در خط میخی: هر اسمی که حالت فاعلی آن در صورت مفرد بودن، مختوم به (آ) باشد مونث است هر چند که در این باره نیز چند استثنا وجود دارد که بندواژه (حرف) واپسین آنان “آ” است ولی مونث نمی باشند. همانند پیتا (به معنی پدر) و یا نَپا (به معنی نوه)  و یا واژه بَراتا که با “آ” پایان می پذیرد ولی یک واژه مذکر است.

---

---

واگویش: دَه یاوَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی و مفعولی صریح

به چم: کشورهارا، کشورها

 

---

واگویش: دَهَیَ اُوا

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعولی فیه

به چم: در کشور

 

---

واگویش: دَهیونامَ

نوع اسم: جمع

حالت اسم: حالت اضافه

به چم: کشورهایِ

---

واگویش: دَهیوشو وا

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: مفعول فیه

به چم: در کشورها

 

---

واگویش: پَرَثَوَ ئی بیشَ

نوع اسم: جمع

حالت اسم: مفعول معه

به چم: با پارتی ها

 

---

واگویش: پَرَثَوَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم:  پارتی

---

واگویش: پَرَثَوی یَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: مفعول فیه

به چم:  در پارت

 

---

واگویش: بابی رومَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: مفعولی صریح

به چم: بابل را (مذکر)

 

---

 

واگویش: بابی رَاو وَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت اضافه

به چم: در بابل

 

---

واگویش: بابی رو وی یا

نوع اسم: جمع

حالت اسم: حالت فاعلی،مفعولی صریح

به چم: بابلی ها را

 

---

واگویش: بابی رو وی یَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: بابلی

 

---

واگویش: بابی رو وی یَمَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعولی صریح

به چم: بابلی را (مذکر)

---

واگویش: بَگَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: خدا

---

---

• نکته یادداشت: باید توجه داشت که هرگاه هجایی مکسور یا مفتوح باشد، و حرف مصوتِ پس از آن  ” اِ – ای “باشد، فتحه یا کسرۀ هجای ما قبل مصوتِ مذکور در مصوت ادغام می شود، چون که خوانده می شود: مَرتی یَه. همچنین هرگاه هجایی مضموم باشد و حرف پس از آن مصوتِ ” اُ – او ” باشد، هجای مضموم، صدایش در مصوتِ مضموم ادغام میگردد، چون ”   بابی روشَ یا بابی رَاوشَ. این گونه ادغام ها در ضمنِ خواندن و قرائت ملموس است.

در مورد زیر، به ادغام هجاهای مفتوح و مکسور با صداهای زیر و بالا و یا “یایِ مجهول” توجه شود. هجایِ “وِ – وی” می باشد. هرگاه حرف صدادار پس از آن مصوت “ای” باشد “وی” تلفظ می شود. هرگاه هجایِ پس از آن هجایی مفتوح، باشد، چون “ثَ” آنگاه “وِ” تلفظ می شود: ویدَنَ – اسم مذکر: نام یکی از یاران داریوش بزرگ. ویثَتَ: اسم مونث، گرفته شده از واژه ویثَ (مفرد و حالت مفعولی صریح)، به معنی “کاخ یا خانه ” وی ثی یا یا وِثی یا یا وِثاپَتی یَ

• هر سه تلفظ و شکل، حالت دستوری(مفرد، مفعول فیه) را دارند، به معنی: در کاخ. در هر سه مورد هر گاه دقت شود. شکل ادغام هجاها با مصوت ها شناخته می شود.

وِثَ بی شَ چا: (جمع و حالت مفعول معه) ، به معنی “و با خانه ها” مفعول صریح نیز به کار رفته است، (و کاخ ها را) یا (و خانه ها را) چا، حرف عطف است “وَ” که همیشه و به طور کلی پیوشته به کلمه می آید.

---

---

واگویش: هَرَ او وَنیشَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت فاعلی

به چم: رُخَج(اسم و مونث)

---

واگویش: هَرَئووَتیمَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: مفعولی صریح

به چم: رُخَج را

---

واگویش: هَرَ او ئَتی یا

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعول، مفعول فیه

به چم: در رُخَج

---

واگویش: هَرَ او وَتی یَ

نوع اسم: مفرد

حالت اسم: حالت مفعولی صریح

به چم: اهل رخج،رخجی(صفت)

---

---

در اینجا به پایان آموزه ششم رسیده ایم، در آموزه های آتی به دیگر بخش های دستور زبان خط میخی خواهیم پرداخت، اگر پرسشی درباره این آموزه داشتید آن را در زیر همین برگ در بخش کامنت ها بیان نمایید. کانال تاریخ پارسی و اینستاگرام تاریخ پارسی را نیز آغاز به کار کرده است، آن را نیز دنبال کنید.