هر اطلاعاتی که ما از پوشش پیشینیان خود در دست داریم از سنگ نبشته‌ها، کتاب‌های تاریخی و نقاشی‌های منتسب به آن دوران بدست آمده است. مادها اولین قوم آریایی مستقر در فلات ایران بودند و بیش از دیگر اقوام آریایی پوشش آنها از بومیان فلات ایران تاثیر پذیرفت. استفاده از شنل، کلاه و لباس‌های رنگی از ویژگی‌های اصلی پوشش مردم در آن زمان بنظر می‌رسد.
پوشش زنان و مردان قوم ماد چه تفاوت هایی داشته است؟
بر اساس منابع تاریخی، این قوم از لباس‌هایی استفاده می‌کردند که معمولاً از پارچه‌هایی نرم و رنگارنگ تهیه می‌شد. زنان قوم ماد لباس‌هایی بنام “دراپه” یا “روب” داشتند که از یک پارچه‌ی عریض تشکیل شده بود. این لباس یک پوشش بلند و بدون آستین بوده که با استفاده از کمربند یا روسری بر روی بدن قرار می‌گرفت.
در زمینه پوشش مردان قوم ماد اطلاعات کمتری وجود دارد. این فرضیه‌ها مبتنی بر تصاویر نقاشی شده در هفتمین سده پیش از میلاد درمورد قوم ماد است. مردان قوم ماد نیز احتمالاً لباس‌های مشابهی می‌پوشیدند. برخی تصاویر نشان می‌دهند که مردان ماد لباس‌هایی با آستین‌های بلند و پوشیده شده با کمربند بر تن دارند.
استفاده از جواهرات تزئینی؛ نماد ثروت و جایگاه
همچنین، قوم ماد از جواهرات و زینت‌های مختلف استفاده می‌کردند. در حقیقت جواهرات در فرهنگ مادها از جایگاه خاصی برخوردار بودند. مطالعات نشان می‌دهد که طلا، نقره و دیگر فلزات در ساخت جواهرات آنان مورد استفاده قرار می‌گرفته و مردمان از زیورآلاتی نظیر گردنبند، دستبند، گوشواره و حلقه استفاده می‌کردند. احتمالا هم زنان و هم مردان از جواهرات برای آراستن خود و نشان دادن جایگاه و ثروت‌شان بهره می‌بردند.
بررسی پوشش مادها با توجه به آثار باستانی بجا مانده
لباس مادها از شش بخش تشکیل می‌شده و شامل: کلاهی به اسم تیاره، پیراهن، شلوار، جبه یا شنل، کمربند و کفش بوده است. براساس طراحی‌های صورت گرفته بر روی سنگ‌ها، پیراهن آنان نوعی پوشش بلند و تا سر زانو بوده. سه نوع یقه متفاوت در تصاویر دیده میشود، یقه گرد، یقه هفتی و یقه چپ و راستی که از سر یک شانه تا سر شانه دیگر کشیده میشود. سومین نوع یقه در تصاویر کمتری دیده میشود بنابراین ممکن است مخصوص مراسم‌های خاص و یا اشخاص عالی مقام بوده باشد.
شلوارهایی که در تصاویر میبینیم، ساده، راسته و به همراه یک بند در بخش پایینی آن، مشابه با شلوار ورزشی سوارکاری که امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، است. شلوار قلاب دوزی شده یکی دیگر از نشانه های اشرافی بوده که توسط مردان مرفه جامعه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در حقیقت نوآوری مادها استفاده از شلوار بود. زیرا در آن دوره شلوار پوشش رایجی نبوده است. همچنین برخی مورخان معتقدند زنان نیز در آن دوره از شلوار استفاده می‌کردند.
جبه یا شنل بخش دیگری از پوشش مادهاست که علاوه بر جنبه زیبایی برای محافظت در برابر آفتاب و همچنین سرما مورد استفاده قرار می‌گرفت. تفاوت بین جبه و شنل در وجود آستین است. بدین صورت که شنل دارای آستین و جبه فاقد آن است.
این پوشش‌ها یا دارای دور دوزی توسط پوست حیوانات بودند و یا خود به طور کامل از پوست حیوانات ساخته می‌شدند. مثلا ثروتمندان از جبه‌هایی ساخته شده از پوست یوزپلنگ استفاده می‌کردند، در حالیکه افراد عامی پوست گوسفندان را به عنوان جبه مورد استفاده قرار می‌دادند.
کفش، کلاه و کمربند مادها
کفش‌هایی که در تصاویر مختلف دیده می‌شوند از جنس چرم بوده و شبیه به جوراب طراحی شده‌اند. بدین صورت که محل دوخت آنها قابل رویت نیست. مسئله جالبتر در این زمینه استفاده از پاشنه مخفی در داخل کفش‌ها است. پاشنه مخفی در بخش داخلی کفش‌ها تعبیه می‌شد و برای نشان دادن قد بلندتر مردان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
کلاه‌هایی که در تصاویر دیده می‌شوند بنظر از جنس پارچه یا پشم هستند. همچنین کمربند یا روسری بر روی لباس‌ها تعبیه می‌شده تا پیراهن‌ها بهتر بر تن بنشینند. از آنچه که در کتب تاریخی در زمینه پادشاهان ماد آورده شده می‌دانیم که استفاده از رنگ‌های متنوع نظیر ارغوانی برای فصل تابستان و رنگ قرمز سرخ برای پوشش زمستانی آنها رایج بوده است.
منابع مناسب برای مطالعه در زمینه پوشش مادها
کسب اطلاعات معتبر در مطالعات تاریخی این چنینی که به زمان پیش از مسیحیت بازمی‌گردد، چالش‌های بسیاری را در پی دارد. در ادامه مواردی چند از منابع معتبر را برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه خواهیم دید:
- منابع تاریخی: متون تاریخی از دوره‌های باستانی، مانند تاریخ‌نگاری‌ها، آثار تاریخی و مستندات زمان‌هایی که قوم ماد به آن تاریخ مرتبط بودند، می‌تواند اطلاعاتی درباره پوشش این قوم ارائه دهند. متون تاریخی از نویسندگان یونانی و رومی که در مورد قوم ماد نوشته‌اند نیز حاوی توصیفاتی از پوشش مردمان ماد است.
- آثار هنری: نقاشی‌ها، سکه‌ها، نمایشنامه‌ها و سایر آثار هنری باستانی، تصاویری از لباس‌ها و پوشش قوم مادها را نمایش می‌دهند.
- کاوش‌های باستان‌شناسی: کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطقی که قوم ماد سابقه حضور داشته‌اند، می‌تواند مدارک و آثاری را کشف کند که به پوشش و لباس‌های آنان مرتبط هستند. این شامل یافتن آثاری نظیر پارچه‌ها، جواهرات، مدل‌های سفالی و سایر آثار باستانی خواهد بود.
- مطالعات موردی: برخی از مطالعات جامعه‌شناسی و فرهنگی درباره قوم‌های باستانی، شامل قوم ماد، به پوشش و لباس‌های آنان اشاره کرده‌اند. این مطالعات می‌توانند بر اساس تجزیه و تحلیل عناصر فرهنگی و تمدنی قوم ماد، تصویری از نحوه لباس و پوشش آنها ارائه دهند.
کتب تاریخی منتسب به دوران مادها
تعدادی کتاب تاریخی مربوط به دروان باستان از مناطق یونان و روم وجود دارد که در این کتابها به بررسی قوم ماد پرداخته اند. در ادامه اندکی با این کتابها آشنا می شویم:
- “تاریخ” اثر هرودوتوس: هرودوتوس، تاریخ‌نگار یونانی باستان، در آثار خود به قوم ماد و جنگ‌های آنان با یونانیان اشاره کرده است. کتاب “تاریخ” او شامل توصیفاتی از فرهنگ، ساختار اجتماعی، و شیوه زندگی قوم ماد است.
- · “بهبود تاریخ” اثر پلینیوس: پلینیوس، تاریخ‌نگار رومی، در آثار خود به تاریخ آسیای غربی و قوم ماد اشاره دارد. او توصیفاتی از پادشاهان ماد و جنگ‌های آنان با امپراتوری روم را ارائه می‌دهد.
- · “آثار تاریخی” اثر دیودوروس سیسیلی: دیودوروس سیسیلی، تاریخ‌نگار یونانی باستان، در آثار خود به قوم ماد و تاریخ آنان اشاره می‌کند. او درباره ساختار سیاسی، فرهنگ و جنگ‌های قوم ماد توضیحاتی ارائه می‌دهد.
