زروان‌دخت یک شاهزاده ساسانی و شهبانوی خسرو چهارم ارمنستان ( شاهزاده‌ای از سلسله اشکانی ارمنستان بود که به مدت دو سال از ۳۸۷ تا ۳۸۹ میلادی حکمرانی کرد ) بود .
وی از خاندان ساسان و دارای دین و مذهب مزدیسنا ( قبل از ازدواج ) بود .
« پیش زمینه »
زروان‌دخت در سده چهارم در تیسفون متولد و بزرگ شد . وی دختر شاه ساسانی شاپور دوم دهمین پادشاه ساسانی و خواهر شاپور سوم ( دوازدهمین شاهنشاه ایران و انیران از دودمان ساسانی ، حکومت از ۳۸۳ تا ۳۸۸ ) بود . درمورد زندگی او قبل از وصلت با شاه خسرو چهارم ارمنستان اطلاعات زیادی در دسترس نیست . وی در پی ایزد زروان نامیده شده است .
« تقسیم ارمنستان »
حملات و هجوم های ساسانیان به ارمنستان در سال ۳۸۷ ، منجر به مناظره و گفتگو میان امپراتور روم تئودئوس یکم و شاهنشاه ساسانی شاپور سوم برای صلح و بستن پیمان صلح اسیلیسن شد . این امر موجب شد فرمانروایی ارمنستان که در آغاز دست‌نشانده روم بود ، میان دو امپراتوری تقسیم شود و ارمنستان غربی تحت حاکمیت روم و ارمنستان شرقی تحت حاکمیت ساسانیان قرار گیرد . پس از آن در سال ۳۸۷ ، آخرین شاه ارمنستان غربی ، آرشاک سوم ( ارشک سوم ) ، بدون هیچ جانشینی از دنیا رفت . سپس ارمنستان غربی به عنوان یک استان به امپراتوری بیزانس الحاق شد .
ارمنی هایی که در ارمنستان غربی زندگی می کردند به ارمنستان شرقی مهاجرت کردند که شامل بسیاری از ناخارارها ( در زبان ارمنی به بزرگان و نجبای ارمنی ناخارار می گفتند ، دودمان هایی که عنوان ناخارار داشتند در ارمنستان در بخش هایی کوچک فرمانروا و حکمران بودند . این فرمانروایی به گونهٔ ارثی منتقل می شد و اگر ناخاراری می مرد و جانشینی نداشت ناخارار از شاخهٔ دیگر که بستگی ای با آن فرمانروا داشت بر قلمرو اش فرمانروا می گشت ) بودند .
ارمنی هایی که در ارمنستان شرقی تحت حکومت ساسانی زندگی می کردند ، از شاپور سوم درخواست یک شاه اشکانی را کردند . شاپور سوم درخواست ارامنه را قبول کرد و با رضایت آن ها خسرو چهارم، شاهزاده جوان اشکانی ، را به عنوان شاه ارمنستان منصوب کرد . شاپور سوم همچنین پس از انتصاب خسرو چهارم ، تاجی بر سر وی گذاشت .
« ازدواج »
شاپور سوم به عنوان نشانه ای برای حسن نیت و ادب خواهر خود زروان‌دخت را به ارمنستان فرستاد تا با خسرو چهارم پیمان زناشویی ببندد . زروان‌دخت به واسطه این پیوند به یک شهبانوی همنشین ، رابط شاهنشاهی با خاندان حاکم اشکانی ارمنستان و زنی با نفوذ و قدرتمند در جامعه ارمنستان مبدل گشت .
شاپور سوم به خسرو چهارم سپاهی بزرگ برای محافظت و نگهداری از ارمنستان و یک آموزگار به نام زیک داد .
زروان‌دخت که تابع و پیرو آیین زرتشت ( مزدیسنا )، مذهب رسمی دولت ساسانی بود ، با یک پادشاه دست نشانده که از نظر مذهبی مسیحی بود ، پیمان زناشویی بسته بود . معلوم نیست که وی نیز مسیحی شده است یا خیر . از رابطه او با خسرو چهارم اطلاعات زیادی در دسترس نیست . بر اساس تبارنامه های امروزی ، زروان‌دخت و خسرو چهارم پدر و مادر دو پسر به نام های تیگران و آرشاک بودند .
« جایگزینی »
حسن نیتی که میان خسرو چهارم و شاپور سوم وجود داشت پایدار نبود ؛ چرا که شاپور سوم در سال ۳۸۸ از دنیا رفت . پس از شاپور سوم پسرش بهرام چهارم که برادر زاده زروان‌دخت بود ، بر تخت سلطنت نشست . بهرام چهارم در سال ۳۸۹ خسرو چهارم را از تخت سلطنت خلع کرد و در تیسفون به زندان انداخت . خسرو چهارم بدون مشورت و رایزنی با پادشاهان ساسانی اقدامات مختلفی را در قلمرو خود انجام می داد و بهرام چهارم از وی ناراضی بود و گمان میکرد به وی بیش از حد خودش قدرت داده شده است .
بهرام چهارم در سال ۳۸۹ جانشین خسرو چهارم شد ، و برادرش بهرام شاپور به عنوان پادشاه دست‌نشانده اشکانی ارمنستان ساسانی جانشین شد . سرنوشت و عاقبت زروان‌دخت و دو پسرش پس از این لحظه معلوم نیست .
