شوشان دخت شهبانوی ساسانی ، ملکه مادر ( به عنوان مادر بهرام گور و شاپور چهارم ) و همسر یزدگرد یکم ساسانی چهاردهمین شاهنشاه ساسانی بود که از سال ۳۹۹ تا ۴۲۰ میلادی بر ایران فرمانروایی میکرد . وی از ازدواجش با یزدگرد یکم صاحب دو فرزند به نام های بهرام گور ( بهرام پنجم ) و شاپور چهارم شد . او دختر یک رأس جالوت یهودی به نام ربی هونا بود .
شوشان دخت از خاندان ساسانی و دارای دین و مذهب مزدیسنا بود .
او محله یهودی نشین اصفهان را بنا کرده است . گفته شده که شوشان دخت همچنین شوش و شوشتر را بنیاد گذاشته است . وجود یک شهبانوی یهودی زندگی یهودیان ایرانی را بسیار ارتقا بخشید و در این دوره رأس جالوت یهودی به صورت منظم در دربار شاه حضور داشت . بعضی از پژوهشگران همانند ارنست هرتسفلد حدس و تخمین زده اند که آرامگاه استر و مردخای در شهر همدان ممکن است مقبره شوشان‌دخت باشد .
« تفسیر تاریخ نویسان »
یزدگرد نسبت به یهودیان با احترام و مهربانی رفتار می کرد، و یهودیان وی را « کوروشِ نو » نامیدند . بعضی حتی آورده اند که همسرش ، شوشان دخت ، دختر راس جالوت و مادر بهرام و نرسه بود و یزدگرد به خواسته همسرش ، یهودیان را در جی اسکان داد .
فرای بر این باور است که ازدواج یزدگرد با دختر یک راس جالوت یهودی ، افسانه است . دریایی می گوید که ماجرای این ازدواج ، چه درست و چه نادرست ، نمایانگر و نشاندهنده تسامح و رواداری دینی یزدگرد است . او همچنین اضافه میکند که کلمه پهلوی rēš galut همان resh galutha آرامی به معنای « پیشوای اسیران بابل » است . منابع غیر ساسانی نیز از نزدیکی و صمیمیت روابط یهودیان و ساسانیان خبر می دهند . این دو اشاره ، مربوط به یزدگرد یکم است . به نوشته آیلرز ، در آن دوران قصر یهودیان تبعیدی در ماحوزا ، یعنی مدائن ( تیسفون ) بود ؛ اما بعده ها حله بر کران فرات ۶ کیلومتری خرابه های بابل ، شهر مرکزی یهودیان عراق شد . نتصر می گوید در هیچ جای تلمود ، سخنی از وصلت یزدگرد و شوشان دخت نیست . نیسنر هم در صحت و درستی چنین ازدواجی شک و تردید دارد ، امل بر این باور است که این افسانه ، پرورانده و قدرت گرفته ذهن یهودیان ساکن اصفهان و دیگر شهر های ایران باشد .
ویدن‌گرن نیر معتقد است که پیشینه شهر شوش ، به عنوان یکی از پایتخت های هخامنشیان ، بسی بیشتر از عمر شوشان دخت است و این گزارش را ساختگی می داند . مارکوارت هم تنها اشتراک این دو اسم ( شوش و شوشان‌دخت ) را فقط تشابه اسمی می داند و می نویسد که شوشان دخت ، مردمان یهودی را در این منطقه اسکان داده است ، همچنان که در شهرستان های ایرانشهر به سکونت دادن یهودیان در اصفهان به وسیله این ملکه هم اشاره شده است .
حکایت های تلمودی می گویند که یزدگرد با ربی ها ، با ادب و نزاکت فراوان رفتار می کردند و در گفتگوی با آنها ، از کتاب مقدس شاهد می آورد . ربی آشی از مجتهدان بزرگ یهودیان آن دوره مقرر داشت که با اینکه معمولاً کسی اجازه ندارد به کافران آهن بفروشد ، فروش آهن به ایرانیان « که از ما پشتیبانی می کنند » را جایز دانست . همچنین در تلمود آمده است که زمانی که یزدگرد بر تخت سلطنت می‌نشست ، سه نفر از نمایندگان یهود ایرانی ، یعنی ربی اشی ( نماینده شهر سورا ) ، مرزوما ( نماینده شهر پومپدتیا ) و آمسمار ( نماینده نهردعا ) هم در آنجا حضور داشتند .
تاریخ دقیق تولد و مرگ شوشان دخت ، شهبانوی ساسانی مشخص نیست .
