جنگ الیس، حمله اعراب به ایران
اُلیس کجا بود؟
الیس نام یک شهر کوچکی در عراق امروزی، و یکی از شهرهای امپراتوری ایران بود که در آن حوالی جنگ بزرگ و مهمی بین ارتش ایران ساسانی و سپاه اعراب درگرفت که به نبرد الیس معروف شد این نبرد نقش مهمی در نابودی امپراتوری ساسانی بازی کرد.
پیش زمینه جنگ
پس از فرمان خلیفه اعراب که دستور رسمی حمله به مرزهای ایران را صادر کرد، مرزهای غربی و جنوب غربی ایران صحنه جنگ و زد و خورد سپاهیان اعراب و نیروهای مدافع شهرهای مرزی ایران شد. از جنگ مذار، و شکست سپاه ایران؛ که طی آن هزاران تن از سربازان سپاه ایران قتل عام شدند، (بیشتر سربازان سپاه ایران در این جنگ از مسیحیان آن مناطق تشکیل شده بود.)
پس از جنگ و خبردار شدن ترسایان شهرهای هرمزد اردشیر (اهواز امروزی) و همچنین شهرهای مسیحی بین النهرین، از قتل عام مسیحیان در جنگ مذار، آنان طی نامه هایی به دربار ایران اعلام کردند که آنان در جنگ ایران با اعراب طرفدار ایران بوده و آماده جنگ با مسلمانان و پشتیبانی ارتش ایران خواهند بود همچمنین انان در نامه از دربار ایران خواستند تا از لحاظ لجستیک و نیرو و نفر آنان را یاری کنند.
خالد، فرمانده سپاهیان عرب، که پس از پیروزی در جنگ مذار در حال حرکت به طرف شمال بود، که از پیوستن مسیحیان منطقه به ارتش ایران آگاهی یافت. بهمن جادویه یکی از سرداران ایران که در آن حوالی اردو زده بود هم طی نامه ای از دربار ایران کسب تکلیف کرد.
جدا شدن بهمن جادویه از سپاه ایران
دربار ایران هم در پاسخ به بهمن جادویه نوشت: که باید با مسیحیان منطقه و اعراب بنی عجل متحد شد و به جنگ خالد عرب رفت. بهمن جادویه که قبلا تجربه جنگ با اعراب را در جنگ ولجه داشت، فرماندهی سپاه خود را به یکی از فرماندهان خود به نام جابان سپرد و خود به دلیل نابسامانی تیسفون، به پایتخت بازگشت و به جابان دستور داد تا مسیحیان و همچنین اعراب منطقه را در یکجا متمرکز کند ولی تا بازگشت وی اقدام به نبرد با اعراب نکند.
آغاز نبرد الیس
جابان که خود فرماندار شهری به نام الیس بود به شهر تحت فرماندهی خود یعنی الیس مراجعت کرده و در آن شهر اردو زد و منتظر بازگشت بهمن جادویه و متحدان مسیحی شد. (633 میلادی)
خالد سردار عرب که از جدا شدن بهمن جادویه از سپاه ایران آگاه شده بود بهتر آن دانست که پیش از بازگشت بهمن جادویه سردار با تجربه ایران، با سپاه ایران بجنگد و مانع پیوستن متحدان مسیحی به سپاه ایران بشود، برای همین منظور سپاه خود را به طرف شهر الیس راند. خالد در این جنگ بیش از 35 هزار نفر نیرو در اختیار داشت و در مقابل سپاه جابان کمتر از 10 هزار تن بود.
غافلگیری سپاه ایران در نبرد الیس
جابان که پس از رسیدن به شهر الیس دستور برپا کردن ضیافت بزرگی را داده بود و از پرداختن به کارهای امنیتی غافل شده بود به همین دلیل بود که با حمله ناگهانی سپاه عرب به ایشان، کاملا غافلگیر شدند. اگرچه حمله مسلمانان بسیار غافلگیرانه بود ولی ایرانیان با سرعت دست از طعام کشیده و یکدل و یک صدا به جنگ با مسلمانان پرداختند.
جابان قبل از رسیدن مسلمانان با عجله لشکر ساسانی را ترتیب داد و اعراب مسیحی را برای تشکیل بال های ارتش خود گماشت و رئیس قبیله عبدالاسود فرماندهی جناح راست و رئیس قبیله ابجار فرماندهی جناح چپ را بر عهده داشت. قلب سپاه ایران نیز از سواران ساسانی تشکیل شد.
میدان جنگ در جنوب شرقی الیس بین فرات و خاسیف قرار داشت. لشکر پارسی با پشت به الیس مستقر شد، در حالی که در مقابل آن لشکر خلافت راشدین قرار داشت. جناح شمالی هر دو لشکر بر فرات و جناح جنوبی آنها بر روی رودخانه خسیف قرار داشت و حدود 2 مایل فاصله داشت.
اما علی رغم رشادت و شجاعت فوق العاده ای که از ایرانیان به ظهور پیوست، پیروزی از آنِ سپاه عرب بود، سپاه کوچک اما زبدۀ ایران با وجود شکست توانست تلفات بسیاری بر مسلمانان وارد آورد، همچنین چندین هزار تن از سربازان ایرانی که به محاصره دشمن درآمده بودند به اسارت دشمن درآمدند.
خشم خالد از سربازان ایرانی
سختکوشی و ایستادگی خارق العاده ای که ایرانیان در این نبرد از خود نشان دادند، خالد را چندان خشمگین ساخت که فرمان داد همۀ اسیران ایرانی را به قتل عام کنند. سربازان عرب هم با تمام با بی رحمی تمام و بر خلاف قانون تمام ارتش های آن زمان تمام اسیران را یکی یکی سر بریدند. قتل عام اُسرای جنگی چنان گستردگی به خود گرفت که بیش از 7 شبانه روز به طول انجامید و طی آن جابان که جزو اسیران بود نیز کشته شد.
سرچشمه
تاریخ ده هزار ساله ایران – عبدالعظیم رضایی