سگ در تاریخ ایران
وجود سگ در تاریخ ایران بسیار ارزشمند بود، زیرا آنها را بخشی وحشی، بخشی از انسان و بخشی الهی می دانستند، و هدیه ای از جانب خدایان.
سگ ها برای هزاران سال تقریباً در هر فرهنگ جهانی جنبه جدایی ناپذیر شرایط انسان بوده اند. برخی از بزرگ‌ترین تمدن‌های گذشته، سگ‌ها را برای کارهای مختلف به‌عنوان همدم نگه می‌داشتند و سگ‌ها را در هنر و ادبیات خود به نمایش می‌گذاشتند و آنها را به مقام‌های مهمی در اعتقادات دینی در ایران رساندند.
اگرچه اطلاعات کمی از باورهای مذهبی اولیه ایرانیان قبل از ظهور دین زرتشتی (حدود 1500 تا 1000 پیش از میلاد) وجود دارد، اما سگ نقش مهمی در آیین‌های مذهبی ایفا می‌کرد که در متون زرتشتی ثبت شده است. سگ‌ها بخش مهمی از مراسم تشییع جنازه بودند و از همان ابتدا در چشم انداز زندگی پس از مرگ و همچنین انجام وظایف مهم در زندگی روزمره مردم، محور اصلی را داشتند.
جایگاه سگ نزد زرتشتیان
نماد سگ در باستان به ویژه در ایران: سگ را برای حفاظت، گله داری و شکار نگه می داشتند، اما اشیای قبر و شواهد باستان شناسی نشان می دهد که آنها برای همنشینی نیز نگهداری می شدند، و این بیشتر توسط بخشی از اوستا (کتاب مقدس زرتشتیان) معروف به وندیداد بر اهمیت آن تأکید می کند.
رفتار با سگ به همان اندازه که با یکی از اعضای خانواده خود رفتار می کند. نحوه رفتار با سگ، در واقع، مستقیماً بر این که بر اساس باور زرتشتیان در زندگی پس از مرگ پاداش یا مجازات می شود، تأثیر می گذارد.
سگ ها پس از سقوط ساسانیان
سگ در تاریخ ایران بسیار حائز اهمیت بود و عشق ایرانیان به سگ پس از سقوط ساسانیان به دست اعراب، برای همسایگانشان چنان عمیق و شناخته شده بود که آزار و شکنجه سگ ها وسیله ای شد که به وسیله آن فتوحات اعراب مسلمان در تهاجمات قرن هفتم پس از میلاد، مردم را تحت سلطه خود در آورد.
همانطور که در هر نمونه ای از یک نظام مذهبی-سیاسی جدید که تلاش می کند بر ارزش های فرهنگی مردم تسخیر شده تسلط یابد، سگ نجس اعلام شد – به ویژه به اصطلاح “سگ چهار چشم” (سگی با نقطه ای بالای هر چشم). ) – که در نزد ایرانیان بسیار مورد توجه قرار گرفته بود.
اگرچه گفته می‌شود خلفای عرب دستور کشتن همه سگ‌ها را لغو کرد و اجازه داد که انواع خاصی توسط مسلمانان نگهداری شوند، ولی آزار و شکنجه سگ‌هایی که سگ نگهبان، سگ شکار یا سگ گوسفند نبودند ادامه یافت.
سگ ها دقیقا چه زمانی اهلی شدند؟
زمان و مکان این که سگ برای اولین بار اهلی شد همچنان مورد بحث قرار دارد، اما شواهد (مانند سگ‌هایی که در کنار مردم در گورها دفن شده‌اند) نشان می‌دهد که سگ‌ها قبلاً در خاور نزدیک در 12000 سال قبل از میلاد اهلی شده بودند، اگرچه، به گفته محقق فرانک هول، تأیید اهلی‌سازی کامل تنها به 5500 سال قبل از میلاد بر می گردد.
بر اساس شواهد استخوان‌شناسی (مطالعه استخوان‌ها) که نشان می‌دهد ساییدگی و آسیب‌ها مطابق با نقش‌های خانگی است. سگ ها به اندازه کافی برای مردم اهمیت داشتند، ج. 5500 سال قبل از میلاد، برای نشان دادن روی سرامیک، همانطور که هول اشاره می کند:
حدود 8000 سال پیش، در زمانی که تصاویر طبیعت‌گرایانه از هر نوع بر روی سفال‌ها نادر بود، سگ‌ها بر روی ظروف تپه سبز در ده لوران و چغا میش در خوزستان، دو روستای کشاورزی کوچک در جنوب غربی ایران، نقاشی می‌شدند.
این تصاویر اولیه نشان دهنده نژاد سالوکی است (همچنین به عنوان سگ تازی ایرانی، تازی غزال نیز می شود)، و این نقش و نگار بعداً در خطر بسیار بزرگتر در شهر شوش (تاسیس 4395 قبل از میلاد) تکرار خواهد شد، سنتی که هول همچنین می گوید:
پس از ترسیم سگ‌ها بر روی کاسه‌های اولیه تپه سبز و چغا میش، سلسله‌ای از سبک‌های سرامیکی منطقه‌ای در طول 1500 سال بعد به وجود آمد که در سبک شوش-A به اوج خود رسید.
سگ های باستانی
برای درک بهتر موضوعسگ در تاریخ ایران با دیدن تصاویر سگ در داخل کاسه ها نقاشی شده بجا مانده که نشان می دهد این سرامیک ها برای تزئین استفاده می شده است نه برای استفاده روزانه.
هول اشاره می کند که چگونه ظرافت تصاویر نشان می دهد که آنها برای تحسین شدن ساخته شده اند، نه با غذا پوشانده شده اند. همان طور که اشاره شد، سالوکی نژادی است که اغلب به تصویر کشیده می شود، اما نژادهای دیگری نیز توسط ایرانیان نگهداری می شدند، از جمله:
سگ های افغانی
آلابای (چوپان آسیای مرکزی)
ماستیف ایرانی سرابی
سگ پژدر (ماستیف کردی)
مورخ رومی Claudius Aelianus ، که اثر “درباره خصوصیات حیوانات” فضای قابل توجهی را به سگ ها اختصاص داده است، ادعا می کند که ایرانیان چهار نوع اصلی را نگهداری می کردند. هیرکانی ها، کارمانین ها و مادها – که تقریباً با نژادهای ذکر شده در بالا مطابقت دارند. مشاهدات آیلیان از کار قبلی پلینی بزرگ (1. 23-79 پس از میلاد) گرفته شده است که همچنین از سگ های برجسته در تاریخ ایرانی و یونانی و ارادتی که آنها مرتباً به اربابان خود نشان می دادند اشاره می کند.
سگ ها در افسانه های زرتشتی
وفاداری سگ و نقش آن به عنوان محافظ و نگهبان به طور قابل توجهی در افسانه های مربوط به منشاء آن مشخص می شود. مجموعه افسانه‌های زرتشتی معروف به “بوندا ایسن” ادعا می‌کند که همه حیوانات از نطفه پاک شده گاواووداتا (که معمولاً به عنوان گاو نر اولیه نامیده می‌شود) خلق شده‌اند که مرگ آنها به آنها زندگی می‌دهد.
سگ برای محافظت از انسان ها آفریده شده است و بوندا ایسن ده نوع را فهرست می کند که تنها سه نوع آن – سگ گوسفند، سگ نگهبان، سگ گله – به عنوان سگ واقعی در نظر گرفته می شود.
اسم سگ در شاهنامه
بشقاب سیمرغ به سبک ساسانی، سگ همچنین با موجود اسطوره ای سیمرغ
موضوع مهم سگ در تاریخ ایران و در کتاب شاهنامه نیز باید مورد بحث قرار گیرد. سگ همچنین با موجود اسطوره ای سیمرغ – پرنده بزرگ و خیرخواه خردمندی که به صورت طاووس با سر سگ و چنگال های شیر به تصویر کشیده می شود و در شاهنامه از آن نام فراوان برده شده است، اغلب به عنوان “پرنده سگ” شناخته می شود، مرتبط است.
گفته می شود که سیمرغ از طریق یک عمر طولانی ۱۷۰۰ ساله (بر اساس برخی نسخه های اسطوره) حکمت اعصار را به دست آورده است، پس از آن در شعله های آتش می میرد و مانند ققنوس دوباره متولد می شود. سیمرغ یک محافظ و یاور است که مشهورترین آنها در تولد پهلوان ایرانی رستم بوده است. وفاداری سیمرغ به کسانی که به آنها دلبسته نشان می دهد، نشان دهنده از خودگذشتگی سگ است، و همچنین جنبه های محافظتی او.
این ویژگی اصلی – محافظ – تمرکز اصلی نسخه‌های اسلامی از آفرینش سگ و هدف آن است که همگی پس از قرن هفتم پس از میلاد نوشته شده‌اند. در یکی از این موارد، پس از اخراج آدم و حوا از بهشت، ابلیس (شیطان) حیوانات وحشی را به حمله و کشتن آنها تشویق می کند.
ابلیس در برانگیختن جانوران چنان مشتاق است که تف از دهانش بیرون می زند و خداوند آن دهان را به صورت سگ در می آورد – نر و ماده – و نر را به عنوان محافظ بر آدم و ماده برای محافظت از حوا قرار می دهد. نقش اصلی سگ به عنوان محافظ مورد تاکید است، اما این اسطوره همچنین برای توضیح دشمنی بین سگ و حیوانات وحشی، به ویژه گرگ، مفید است.
سگ در کتاب اوستا
سگ در تاریخ ایران و مکتوب شده در وندیداد بخشی از اوستا نوشته شده است:
قرار بود از سگ های باردار – حتی ولگردها – مراقبت شود و خانه های خوبی برای توله هایشان پیدا شود. روشن می کند که هر کسی که عمداً سگی را زخمی کند مورد ضرب و شتم قرار دهد سگ ها باید همان غذای با کیفیتی که به صاحب خانه ارائه می شود سرو شود.
سرو غذای خیلی سفت و ممکن است به دندان سگ صدمه بزند، به همان اندازه که صدمه زدن عمدی به سگ، جرم محسوب می‌شد و غذاها نباید خیلی گرم و نه خیلی سرد باشند. مقرر شده است که سه لقمه از غذای روزانه خود را به عنوان هدیه به سگ بدهید.
از سگ های ناتوان باید به اندازه سگ های سالم و پربار مراقبت می شد. سگ دیوانه باید آرام می شد و از جنون خود درمان می شد و سگی که توانایی بوییدن خود را از دست داده بود با قلاده و افسار هدایت می شد تا جرأت نکند و در حالی که نمی تواند شکارچی یا خطر دیگری را تشخیص دهد بیاید.
قطعه از خدای متعال اهورامزدا درباره سگ
مردم باید از سگ های آسیب دیده مراقبت کنند، نه تنها به این دلیل که این کار درست است، بلکه در ازای تمام کاری که سگ برای آنها انجام داده است. این قطعه از خدای متعال اهورامزدا نقل می کند که می گوید:
من سگ را در برابر ظالمان به هنگام صداي بدن و مراقب اموال تو، قوي جسم قرار دادم. و هر کس با صدای او بیدار شود، دزد و گرگ چیزی از خانه او بدون اخطار حمل نمی کنند. گرگ کوبیده و تکه تکه خواهد شد. او رانده شده است، مانند برف آب می شود.
در اوستا چنین نوشته شده بود که این سگ به عنوان هدیه ای از طرف اهورامزدا برای انسان ها فراهم شده بود و خدا انتظار داشت که از آن هدیه به خوبی مراقبت شود. تصور می شد که توهین به سگ باعث توبیخ الهی می شود، زیرا فرد بدون دلیل موجه تصور می کرد که خود را بر سگ برتری دهد.
به هر حال سگ ها به انسان ها توهین نکردند و علیرغم همه خوبی هایی که ارائه کردند، همیشه متواضع ماندند. مجازات آسیب رساندن به سگ از روی عمد شامل ضرب و شتم تا “هفتاد راه راه” است و اگر به طور تصادفی به سگ نگهبان، سگ گله یا سگ شکاری شخص دیگری آسیب برساند، باید هزینه درمان را بپردازد و غرامت را به صاحبش بپردازد.
سگ ها به تهیه غذا برای اربابان خود کمک می کردند، از آن غذا و خانه در برابر تهدید محافظت می کردند و از گله های اربابان خود در مزارع محافظت می کردند. علاوه بر این، سگ از صاحب فردی و همچنین اعضای خانواده محافظت می کرد و با سلامتی و شفا برابری می کرد، بنابراین سگ را به جنبه ای حیاتی از زندگی روزمره ایرانیان تبدیل می کرد.
سوالات متداول
اگر نماد سگ به صورت خوابیده باشد و پاهایش باز باشد ،
قبر همان جا می باشد. البته معلوم نیست داخل قبر چیزی وجود داشته باشد یا نه !
سگ در فرهنگ ایرانی در کل داستان‌ها و افسانه‌هایی که در رابطه با سگ بجا مانده است، این حیوان مجموعه ای از نمادهای بسیار پیچیده، اما شفابخش، وفادار تا حد گذشتن از جان و همچنین راهنمایی است و با عمل لیس زدن قدرت پاکیزه‌سازی خویش را آشکار می‌سازد.
در تندیس سر سگ که نگهبان دفینه هست و معمولا در اینگونه نشانه ها دفینه پشت سگ قرار دارد و یک تصویر انسان که با شکل و شمایل یک پادشاه هست و بیانگر دفینه.
سرچشمه ها:
آلیان. در مورد حیوانات. انتشارات دانشگاه هاروارد، 1959.
بروور، دی.جی. و. al. سگ ها در دوران باستان انتشارات دانشگاه لیورپول، 2002.
کرتیس، وی. اس. اسطوره های ایرانی. انتشارات دانشگاه تگزاس، 1993.
دارمستتر، جی. زند اوستا. مطبوعات اندزیت، 2017.