خسرو پرویز شاه ساسانی (آغاز فروپاشی ساسانیان)

خسرو دوم (ملقب به خسرو پرویز، (590-628 میلادی ) آخرین شاهنشاه قدرتمند (شاه شاهان) امپراتوری ساسانی و ایران باستان بود. خسرو دوم، نوه خسرو انوشیروان ( 531-579 میلادی ) و تقریباً فاتح امپراتوری بیزانس در جنگ های 27 ساله بیزانس و ساسانی در سال های 602-628 بود. در زمان این پادشاه پیامبر نامه ای به ایران فرستاد و ایرانیان را به دین اسلام دعوت کرد.

خسرو پرویز با وجود اینکه یک زرتشتی متدین بود ولی همسر مورد علاقه اش، شیرین، مسیحی بود. سلطنت او نشان دهنده پایان فرهنگ کلاسیک زرتشتی قبل از فتح ایران توسط اسلام در سال 651 میلادی است.

خسرو پرویز اهل کجا بود؟

خسرو پرویز از نژاد شاهان ساسانی بود که ایشان اهل پارس یا همان شیراز امروزی بودند هر چند که مادربزرگ خسروپرویز شاهزاده خانم ترک تبار بوده است.

لقب خسرو دوم پادشاه ساسانی

بزرگان و درباریان ومجلس آن زمان ایران خسرو دوم را به سبب پیروزی های درخشانش پرویز (خسرو پرویز )نام نهادند که به معنی پیروز می باشد.

خسرو پرویز و بهرام چوبین

در زمان پدر خسرو پرویز، یعنی هرمزد چهارم (ح. 570-590 میلادی)، سردار خود بهرام چوبین سردار بزرگ ایرانی را فرستاد تا انبوه سواران ترک را که به امپراتوری ایران حمله کرده بودند، را شکست دهد.

در حالی که چوبین با کوچک خود سپاه 300 هزار نفری ترکان را تار و مار کرد، هرمزد چهارم به دلیل شکست در یک نبرد جزئی به او توهین کرد.
بهرام چوبین بر ضد سلسله ساسانیان، خاندانی که از سال 224 پس از میلاد بر ایران باستان حکومت می کردند، خشمگین شد و شورش کرد. سپس دایی های خسرو پرویز، ویستام و بندوی نیز به شورش برخاستند. دایی های خسرو پرویز چشم هرمزد چهارم را با کور کردند.

بهرام چوبین که می‌ خواست سلسله ساسانی را ریشه کن کند، شایعاتی مبنی بر اینکه خسرو پرویز دستور قتل هرمز را داده است، به راه انداخت و شروع به ضرب سکه به نام خسرو پرویز کرد. او همچنین مدعی شد که شورش او برای انتقام از بانیان کشته شدن هرمزد چهارم بوده است.

گریختن خسرو پرویز از ترس پدر! بازگشت و بخشیده شدن او

خسرو پرویز از ترس پدرش و شایعه های مختلف از ایران گریخت ولی پس از مدتی و تنها به پایتخت شاهنشاهی تیسفون بازگشت و به دادخواهی خود پرداخت و با پدرش صحبت کرده و مدعی شد که پشت هیچ شورشی نیست.

هرمزد چهارم حرفای در واقع راست پسرش را باور کرد و هر دو پذیرفتند که ابتدا با بهرام چوبین، تهدید بزرگتر، برخورد کنند و سپس ویستام و بندوی دایی های خسرو را مجازات کنند. هرمزد چهارم از خسرو پرویز خواست که به روم برود از موریس (582-602) امپراتور بیزانس کمک بخواهد.

قتل هرمز، آیا خسرو پرویز نقشی در قتل پدرش داشت؟

در همین حین، و زمانی که خسرو پرویز در راه روم بود، ویستام و بندوی به تیسفون برگشتند و هرمزد چهارم را به قتل رساندند.

این که آیا خسرو دوم از نقشه های ویستام و ویندو برای قتل هرمزد چهارم اطلاع داشت یا نه، هنوز مورد بحث است.

ولی به احتمال خیلی زیاد او هیچ دستی در این قتل نداشت چرا که اگر نیرنگی در کار بود او هیچگاه به تیسفون باز نمی گشت و پس از آن و رسیدن به پادشاهی و در صورت گناه کار بودن، دایی های خود را مجازات نمی کرد.

پس از قتل هرمز، بهرام چوبین سپس تاج و تخت را به دست گرفت، اولین بار در 400 سال که فردی غیر از سلسله ساسانی بر ایران حکومت کرد.

بازگشت خسرو پرویز از روم و پادشاهی اش

خسرو پرویز که در راه روم بود از قتل پدرش آگاهی یافت و راه خود را تا امپراتوری بیزانس ادامه داد و به شهر سیرسزیوم یکی از شهر های روم رسید. او به موریس نامه نوشت و در ازای ارتش و پشتیبانی برای بازپس گیری تاج و تخت، نوید قلمرو ایران در منطقه قفقاز و شهرهای دارا و آمید (شهر هایی در بین النهرین، عراق امروزی) را به امپراتوری بیزانس داد.

موریس موافقت کرد و خسرو پرویز را با حمایت بیزانس، و سردار معروفش نارسیس به ایران گسیل دارد. در جنگ میان خسرو پرویز و بهرام چوبین، و در میان نبرد سپاهیان بهرام چوبین به سپاه خسرو پرویز پیوستند و بهرام شکست خورده و به سوی خاقان ترک گریخت.
پس از پیروزی خسرو پرویز وارد تیسفون شده و تاج و تخت را پس گرفت. او در دربار عفو عمومی صادر کرد و بیشتر بزرگان را بخشید ولی بلافاصله دستور اعدام دایی هایش، ویستام و بندوی را صادر کرد، اما هر دو فرار کردند. (هر چند که پس از چند سال آنان را در خراسان دستگیر کرده و مجازات کرد)

آغاز جنگ های 27 ساله ایران و روم

تاج و تخت خسرو پرویز اکنون امن بود، اما موریس در پایتخت خود قسطنطنیه با شورش روبرو شد. فوکاس (ر. 602-610) با قتل موریس و تمام خانواده اش تاج و تخت بیزانس را به دست گرفت. خسرو پرویز که خشمگین بود و قسم خورد که انتقام مرگ متحدش را بگیرد، در سال 602 به ارتش خود دستور داد تا به قلمرو بیزانس بروند و به این ترتیب جنگ بیزانس و ساسانی در 602-628 آغاز شد.

ارتش های جنگ دیده و قدرتمند ایرانی به فرماندهی سه سردار بزرگ ایران یعنی شاهین بهمن زادگان، شهربراز و نارسیس رومی شهر به شهر را تصرف کرده و جلو میرفتند، ایرانیان حتی کلسدون نزدیکترین شهر به پایتخت روم را در سال 608 فتح کردند، شهری که تنها توسط تنگه باریک بسفر از قسطنطنیه جدا می شد.

با از دست رفتن قلمرو بیزانس بیشتر و بی‌رحمی فوکاس، شورش دیگری در سال 610 آغاز شد. هراکلیوس بزرگ، یک مقام امپراتوری بیزانس از آفریقا، ارتش خود را به قسطنطنیه هدایت کرد. فوکاس ترور شد و هراکلیوس بزرگ به جای او امپراتور اعلام شد. هراکلیوس سعی کرد به خسرو پرویز پیشنهاد صلح بدهد، اما او نپذیرفت. در حال حاضر، هدف خسرو پرویز فتح امپراتوری بیزانس، دشمن دیرینه ایرانیان بود.

تصرف اورشلیم توسط خسرو پرویز

ارتش شهربراز با تسخیر اورشلیم در سال 614 میلادی، ایرانیان صلیب حقیقی را که مسیحیان معتقد بودند صلیب واقعی مورد استفاده در محاکمه و مصلوب شدن عیسی ناصری بود، برداشتند. از دست دادن صلیب حقیقی باعث وحشت و خشم مسیحیان امپراتوری بیزانس شد.

با این حال، مسیحیان در ایران باستان، هنگامی که صلیب واقعی به تیسفون آورده شد، خوشحال شدند. در این زمان، ایران مسیحیان بسیاری داشت که از نوع مسیحیت موجود در امپراتوری بیزانس پیروی نمی کردند و در مورد تثلیث و ماهیت انسانی و الوهیت عیسی اختلاف نظر داشتند.

فتح مصر توسط ساسانیان

خسرو پرویز فشار را بر بیزانسی ها حفظ کرد و مصر را در سال 618 فتح کرد و قسطنطنیه را از عرضه غلات ضروری قطع کرد. هراکلیوس که مستأصل بود، جنگ را از جنگی دفاعی به جنگ مقدس تبدیل کرد.
او شروع به ترسیم خسرو پرویز به عنوان ضد مسیحی کرد و گفت که او صلیب راستین را هتک حرمت می کند و عیسی مسیح را مسخره می کند. در سال 624، هراکلیوس، با کمک ترکها، شخصاً حمله به ایران را از طریق قفقاز رهبری کرد. ارتش خسرو پرویز در سال 626 تلاش کردند قسطنطنیه را محاصره کنند اما موفق نشدند.

آغاز شکست های خسرو پرویز

در ایران، سپاهیان هراکلیوس بسیاری از اماکن مقدس زرتشتیان را ویران کردند و بسیاری از مردم را هنگام لشکر کشی به تیسفون کشتند. خسرو پرویز برای دفاع از امپراتوری خود چاره ای جز فراخواندن ارتش خود از قلمرو بیزانس نداشت. ویرانی های ارتش بیزانس و پول های بی حد و حصر صرف یک جنگ افکار عمومی را علیه خسرو پرویز برانگیخت. صحنه برای سقوط او آماده شد.

خسروپرویز دستور قتل شهر براز را داد؟

بیزانسی ها پیکی حامل نامه ای از خسرو پرویز به یکی از سردارانش به نام شهربراز را پیدا کردند. نامه را تغییر دادند و به حکم اعدام شهربراز تبدیل کردند و برای ژنرال ایران فرستادند. پس از تحویل، شهربراز با بهت و ناباوری نامه را خواند.

شهربراز با دریافت مضمون نامه و باور کردن آن، حاضر شد از جنگ دور بماند و شهر های ایران را در مقابل سیل سپاهیان روم بی پناه بگذارد. در سال 627 در نینوا، بیزانسی ها پارسیان را کاملاً شکست دادند و خسرو پرویز به کاخ خود در تیسفون تغییر مکان داد.

طرح خیانت و قتل خسرو پرویز ریخته شد

هراکلیوس سپس مخفیانه با نخبگان ایرانی که از حدود 30 سال جنگ خسته شده بودند ملاقات کرد. آنها موافقت کردند که اگر هراکلیوس قول توقف جنگ را بدهد، خسرو پرویز را از سلطنت برکنار کنند.
هراکلیوس موافقت کرد. در سال 628 میلادی یکی از پسران خسرو پرویز به نام شیرویه (که به نام شیروی نیز نامیده می شود) را آزاد کردند که به دلیل اینکه خسرو دوم معتقد بود تاج و تخت را برای خود خواهد گرفت، زندانی شده بود.

برکناری خسرو پرویز

در تاریکی شب، فریادهای اطراف تیسفون، شیرویه را به عنوان پادشاه شاهان، کاواد دوم (ح. 628 میلادی) اعلام کرد. تیسفون از این خبر غوغا کرد و شور و هیجان خسرو پرویز را از خواب بیدار کرد.

همسر مورد علاقه‌اش، شيرين او را ترغيب به فرار كرد، اما خسرو پرویز به جاي آن، زيباترين زره خود را پوشيد و در باغ‌هاي كاخ خود در تيسفون منتظر توطئه‌گران بود.
خسرو پرویز دستگیر و متهم به سوء رفتار در دوران سلطنت خود به ویژه در افزایش مالیات برای تامین هزینه های جنگ شد. او به همراه تمام فرزندان دیگرش به اعدام محکوم شد و شیرویه سپس صلح با بیزانس را رسمیت داد. سلطنت او اما کوتاه بود و زمینه را برای سلسله ای از حاکمان ضعیف تا زمان فتح اسلامی فراهم کرد.

زندگی شخصی خسرو پرویز

خسرو پرویز چندین همسر داشت. یکی از آنها مریم، نجیب زاده بیزانسی بود که به نقل از برخی منابع، دختر موریس بود. او همچنین مادر شیرویه بود. همسر دیگر او کردیه خواهر بهرام چوبین بود. سرانجام همسر مورد علاقه او شيرين، مسيحي بود كه به گفته برخي منابع از ارمنستان آمده بود.

رابطه خسرو دوم و شیرین زمانی آغاز شد که هر دو جوان بودند، اما با شورش بهرام چوبین و رفتن خسرو پرویز به امپراتوری بیزانس قطع شد. پس از اینکه خسرو تاج و تخت را به دست آورد، او و شیرین دوباره به هم پیوستند و عاشقانه خود را از سر گرفتند.

چندی بعد شیرین باردار شد. خسرو پرویز، زرتشتی وفادار، پول و نامه ای به زیارتگاه سرگیوس، شهید مسیحی که در اوایل قرن چهارم درگذشته بود، فرستاد. خسرو پرویز در این نامه می نویسد که از سرگیوس برای باردار شدن شیرین درخواست کمک کرده است و نامه و پولی که به حرم او می رسد برای قدردانی از کمک او بوده است.

خودکشی شیرین همسر وفادار خسرو پرویز

خسرو با وجود اینکه پادشاه زرتشتی بود، به شیرین نیز اجازه داد تا در تیسفون مسیحیت را تبلیغ کند و در دربار سرودهایی بخواند، برخلاف قوانین و رسوم باستانی ایران. شيرين نيز در تمام جنگ خسرو پرویز با بيزانس در كنار خسرو بود. پس از اعدام خسرو دوم، او خودکشی کرد.

ادیان در زمان خسرو پرویز

خسرو پرویز بر امپراتوری ای حکومت می کرد که بیشترین تعداد مسیحیان را تا آن زمان جهان به خود دیده بود. اگرچه او جنگی علیه امپراتوری بیزانس مسیحی به راه انداخت، اما مسیحیان ایران و اعتقادات آنها را که با مسیحیان امپراتوری بیزانس تفاوت داشت، درک کردند.

خسرو پرویز با وجود اینکه به دین زرتشت اعتقاد داشت، می دانست که به حمایت مردم امپراتوری خود از جمله مسیحیان نیاز دارد. علاوه بر همسر مورد علاقه‌اش، یکی از معتمدترین مشاوران و وزیر دارایی او، یزدین، نیز مسیحی بود. خسرو دوم حتی ریاست مجمع شرقی-سوریه 605 را بر عهده داشت که برای تعیین رهبر مسیحیان در ایران تشکیل جلسه داد. اسقفانی که در این جلسه ملاقات کردند نیز وفاداری خود را به خسرو پرویز اعلام کردند.

سرنوشت ایران پس از خسرو پرویز

خسرو پرویز آخرین فرمانروای مقتدر ایران قبل از ورود اسلام بود و تقریباً امپراتوری بیزانس را فتح کرد. پس از اعدام خسرو دوم و شکست ایران در جنگ بیزانس و ساسانی در سالهای 602-628، سلسله ای از فرمانروایان ضعیف نتوانستند امپراتوری ایران را به شکوه و قدرت سابق بازگردانند.

بیزانسی ها نیز ضعیف شده بودند و بنابراین هیچ یک از آنها نتوانستند با خروج ارتش های اسلامی از عربستان دفاع کافی داشته باشند. ارتش مسلمانان در سال 633 به ایران حمله کردند و تا سال 636، فتح مسلمانان با پیروزی آنها در نبرد القادسیه کامل شد. آخرین پادشاه پادشاهان سلسله ساسانی، یزدگرد سوم (ح. 632-651)، از تیسفون گریخت و در سال 651 ترور شد..

قیمت سکه ساسانی خسرو پرویز

ضرب سکه ساسانی در قلمرو امپراتوری ساسانی ایران (224-651) تولید می شد. همراه با امپراتوری روم، امپراتوری ساسانیان مهم‌ترین دولت صادرکننده پول در اواخر باستان بود.
ضرب سکه ساسانی تأثیر بسزایی در ضرب سکه سایر سیاست ها داشت سکه های ساسانی منبع اصلی و محوری برای مطالعه دوره ساسانی و اهمیت عمده ای در تاریخ و تاریخ هنر به طور کلی است.

نامه پیامبر به خسرو پرویز

از دیگر وقایع آن زمان ارسال نامه پیامبر اسلام به خسرو پرویز بوده است.
نامه به پیامبر به خسرو پرویز توسط مورخان مسلمان چنین ترجمه شده است:

بسم الله الرحمن الرحیم
از محمد رسول خدا تا خسرو اعظم ایران:
درود بر آن کس که راه هدایت شده را طی کند و به خدا و رسولش ایمان آورد و گواهی دهد که معبودی جز خدای یگانه نیست و برای او شریکی ندارد و محمد بنده و رسول اوست.
و [از این رو] شما را به دعوت خدا می خوانم، [زیرا] در حقیقت من رسول خدا برای تمام بشر هستم، «تا هر که [روحاً] زنده است و کلام [خدا] بر ضد خدا ثابت شده است هشدار دهد. کافران (یعنی کسانی که به خدا ایمان ندارند).»
پس تسلیم خدا باشید (یعنی اسلام را بپذیرید) و در امان باشید (از هلاکت). اما اگر امتناع ورزی، قطعاً گناه زرتشتیان (مجوسان) بر تو خواهد بود.
اتمام نامه پیامبر به خسرو پرویز
مهر: محمد رسول الله

چرا خسرو پرویز دعوت پیامبر را نپذیرفت و نامه پیامبر را پاره کرد؟

بر اساس روایات مسلمانان، نامه پیامبر به خسرو پرویز از طریق عبدالله سهمی ارسال شد که از طریق والی بحرین آن را به خسرو رساند.
خسرو پرویز پس از خواندن نامه پیامبر را پاره کرد و گفت: «یک نفر از رعایای من جرأت می‌کند نام خود را پیش از من بنویسد» و به باذان، فرمانروای تابع خود در یمن، دستور داد تا دو مرد دلیر را به آنجا بفرستد.
این مرد را از حجاز (محمد) شناسایی، دستگیر و نزد او بیاورید. هنگامی که عبدالله بن حذفة سهمی به محمد گفت که چگونه خسرو پرویز نامه پیامبر را پاره کرده است، گفته می شود که پیامبر گفت: “خداوند پادشاهی او را پاره کند” در حالی که به رفتار قیصر واکنش نشان داد و گفت: “خداوند او را حفظ کند.”

تاج خسرو پرویز در کدام موزه است؟

پس از شکست ایرانیان از اعراب و غارت شدن گنجینه تیسفون، تاج خسرو پرویز همراه بسیاری از اشیای گران قیمت همانند شمشیر طلای خسرو پرویز به سوی عربستان و مکه ارسال شد و در درون مکه آویزان شد.

چنگ نواز خسرو پرویز

در زمان پادشاهی خسرو پرویز در زمینهٔ موسیقی و هنر یک دوره طلایی و بسیار مهم به حساب می آید. البته پیش از او دز مان پادشاهان پیشین همانند انوشیروان بزرگ، بهرام گور، و حتی اردشیر یکم نیز به موسیقی علاقهٔ بسیار خاص نشان داده‌ اند ولی میتوان گفت اوج پیشرفت موسیقی ساسانی مربوط است به زمان پادشاهی خسرو پرویز.
در بین این نام آوران موسیقی این زمان نام باربُد، سرکش، سرکب و نکیسا به عنوان استادان بی بدیل کلاسیک موسیقی ایران به جای مانده است.

چرا شیرویه پدرش خسرو پرویز را کشت؟

در اینکه چرا شیرویه پدرش را به قتل رساند دلایل زیادی وجود دارد، یکی از دلایلش این بود که مادر شیرویه رومی بود و در اصل طرح خیانت و قتل خسرو پرویز توسط رومی ها و شخص هراکلیوس و مادر شیرویه طراحی شد.
دلیل دیگر جنگ های فرسایشی با روم بود که بزرگان، سربازان، و حتی مردم از جنگ طولانی خسته شده بودند و در این زمان فریب این افراد را خورده و رای بر برکناری خسرو پرویز (صرفا جهت خلاصی از جنگ و ایجاد صلح با روم)

در زمان دستگیری خسرو پرویز (همچنین بخوانید: محاکمه خسرو پرویز ) او به بسیاری از اتهاماتی که بر او وارد کردند پاسخ داد و به راستی که حق به جانب او بود.
ولی سرانجام بزرگان که از بازگشت خسرو به تاج و تخت بر جان خود بیمناک بودند رای شیرویه را زدند (شیرویه راضی به قتل پدرش نبود) و دستور قتل وی را گرفتند و در سال شوم 628 میلادی یکی از بزرگ ترین شاهان تاریخ ایران به دست خیانتگران به قتل رسید.

سرچشمه:

• تاریخ طبری
• تاریخ ده هزار ساله ایران – عبدالعظیم رضایی
• شاهنامه فردوسی
• خسرو پرویز – بهرام داهیم