شهربراز که بود؟
شهربراز (همچنین به نام شهروراز یا شهروراز، مرگ شهربراز در 9 ژوئن 630)، شاه (پادشاه) امپراتوری ساسانی از 27 آوریل 630 تا 9 ژوئن 630 بود. او تاج و تخت را از اردشیر سوم غصب کرد و پس از چهل روز به دست اشراف ایرانی کشته شد.
او قبل از غصب تاج و تخت ساسانی در زمان خسرو دوم (590-628) اسپهبد (سپهبد) بود. او همچنین به خاطر نقش مهمش در جنگ بیزانس و ساسانی در اوج 602-628 و وقایع پس از آن مورد توجه قرار گرفته است. طبری نام او را فرخان آورده است.
معنی اسم شهربراز
شهربراز در واقع عنوانی است که در لغت به معنای «گراز امپراتوری» است، که گویای مهارت او در فرماندهی نظامی و شخصیت جنگجوی اوست، زیرا گراز حیوانی بود که با ایزد وهرام زرتشتی، مظهر پیروزی، مرتبط بود.
شهربراز یک کلمه پارسی میانه است که شهر به معنی کشور و واراز (براز) به معنی گراز است. این واژه در فارسی جدید به صورت شهربراز (شهربراز) و در منابع بیزانسی به صورت سرباروس (به یونانی: Σαρβάρος؛ لاتین: Sarbarus) ترجمه شده است.
فردوسی از کوتاه شده گورز (گراز، به معنای واقعی گراز) استفاده کرده است که او را در شاهنامه فرآیین نیز نامیده است.
نسب شهربراز
شهربراز از خاندان مهران یکی از هفت تیره اشکانی بود. او پسر اردشیر بود. در اواخر عمر پدر، شهربراز به ارتش ساسانیان پیوست و در آنجا به مقامات عالی رسید و به عنوان اسپهبد منصوب شد. او با خواهر خسرو دوم پادشاه ساسانی، میرهران، ازدواج کرد که شهربراز از او صاحب یک پسر به نام شاپور شهروراز شد.
شهربراز پسر دیگری به نام نیکتاس ایرانی نیز داشت که ممکن است از همان زن یا از دیگری باشد.
جنگ های شهربراز با بیزانس
شهربراز برای اولین بار زمانی که خسرو دوم آخرین و ویرانگرترین جنگ بیزانس و ساسانیان را آغاز کرد که 26 سال به طول انجامید، نام برده می شود. خسرو دوم به همراه شهربراز و بهترین سردارانش در سال 604 میلادی شهرهای مهم و استراتژیکی دارا و ادسا را فتح کردند و در شمال، بیزانسی ها به مرزهای قدیمی و پیش از 591 رانده شدند.
خسرو پرویز پس از فتح سرزمین های بیزانس، از میدان جنگ عقب نشینی کرد و عملیات نظامی را به بهترین سرداران خود سپرد. شهربراز یکی از آنها بود. در سال 610، هراکلیوس، علیه امپراتور بیزانس فوکاس شورش کرد و او را کشت و تاجگذاری خود را به عنوان امپراتور امپراتوری بیزانس نشاند.
پس از اینکه امپراتور بیزانس شد، در سال 613 در خارج از انطاکیه ضد حمله بزرگی را علیه ساسانیان تدارک دید، اما به طور قاطع از شهربراز شکست خورد، که خسارات سنگینی به ارتش بیزانس وارد کرد.
شکست هراکلیوس از شهربراز
پس از شکست بیزانس در خارج از انطاکیه، هراکلیوس و برادرش تئودور، به همراه ژنرال نیکتاس، ارتش خود را در سوریه ترکیب کردند، اما توسط شهربراز و نیروهایش که دمشق را محاصره کرده بودند، شکست خوردند و آن را به همراه تعداد زیادی از نیروهای بیزانسی به عنوان اسیر تصرف کردند.
تصرف اورشلیم و مصر توسط شهربراز
همچنین شهربراز در نزدیکی ادریات که در قرآن به آن اشاره شده است، سپاه بیزانس را شکست داد. یکی از مهم‌ترین وقایع دوران حرفه‌ای او زمانی بود که ارتش ساسانی را به سمت فلسطین رهبری کرد و پس از محاصره خونین اورشلیم را که شهری مقدس برای مسیحیان بود، گرفت.
پس از فتح او اورشلیم، صلیب مقدس با پیروزی همراه شد. در سال 618 به دستور خسرو دوم شهربراز به مصر حمله کرد و تا سال 619 اسکندریه، پایتخت مصر، در دست ساسانیان بود.
پس از سقوط اسکندریه، شهربراز و نیروهایش حکومت ساسانیان را به سمت جنوب در امتداد رود نیل گسترش دادند.در سال 621، سراسر مصر در دست ساسانیان قرار گرفت و شخصی صحرالانیوزان به عنوان فرماندار آن منصوب شد.
شکست شهربراز از هراکلیوس امپراتور روم
شاهین و شهربراز
در سال 622، هراکلیوس علیه امپراتوری ساسانی در آناتولی ضد حمله کرد. شهربراز برای جنگ با او به آنجا فرستاده شد، اما سرانجام سپاه ایران شکست خورد.
پس از پیروزی هراکلیوس به سمت آلبانی قفقاز حرکت کرد و در آنجا زمستان گذرانی کرد. شهربراز به همراه شاهین بهمن زادگان و سارابلاکاس بعدها به دستور خسرو دوم برای به دام انداختن نیروهای هراکلیوس اعزام شدند.
شاهین توانست ارتش بیزانس را شکست دهد. شهربراز بر اثر حسادت سرداران ساسانی با لشکریان خود شتاب کرد تا در شکوه پیروزی شرکت کند. هراکلیوس آنها را در تیگراناکرت ملاقات کرد و نیروهای سارابلاکاس و شاهین را یکی پس از دیگری شکست داد.
دشمنی شهربراز با خسروپرویز
در سال 627 خسرو نامه ای به شهربراز فرستاد و در آن نامه گفت که باید سپاه خود را جهت کمک به دفاع در برابر رومیان به تیسفون بفرستد.
پیک در راه توسط رومیان دستگیر شده و رومیان نامه را تغییر داده و در آن نوشتند که شهربراز باید اعدام شده و سپاهش به تیسفون بازگردد.
شهربراز با دیدن نامه و راست پنداشتن آن، علم طغیان برافراشت. خسرو پرویز رستم فرخزاد را برای گفتگو و دلجویی به نزد شهربراز فرستاد ولی به نتیجه ای نرسید.
پس از مدتی خسروپرویز توسط بزرگان و پسرش برکنار شد و ایران و روم صلح کردند ولی شهربراز از تخلیه دمشق و اورشلیم و مصر خودداری کرد.
به دنبال صلح، اشراف تلخ شروع به تشکیل دولت های مستقل در داخل امپراتوری ساسانی کردند. این باعث تقسیم منابع کشور شد. علاوه بر این، سدها و کانال ها متروک شد و طاعون ویرانگر در استان های غربی ایران پدیدار شد و نیمی از مردم را به همراه کواد دوم که اردشیر سوم جانشین او شد، هلاک شدند.
نامه هراکلیوس به شهربراز
پس از مرگ شیرویه، هراکلیوس نامه ای به شهربراز فرستاد و در آن نوشت:
حالا که پادشاه ایران مرده، تاج و تخت و پادشاهی به تو رسیده است. آن را به تو و به فرزندانت بعد از تو عطا می کنم. اگر ارتش لازم باشد، هر تعداد [نیرو] را که نیاز داشته باشید به کمک شما می فرستم.
پادشاهی شهربراز
در 27 آوریل 630، شهربراز تیسفون را با نیرویی متشکل از 6000 نفر محاصره کرد. اما نتوانست شهر را تصرف کند و سپس با پیروز خسرو، رهبر جناح پارسیگ (فارس) و وزیر قبلی امپراتوری در زمان پادشاهی پدر اردشیر، کواد دوم، ائتلاف کرد.
او همچنین با نامدار گشنسپ اسپاذ که در سال 626 جانشین او به عنوان اسپهبد شده بود، اتحاد برقرار کرد. شهربراز با کمک این دو شخصیت قدرتمند تیسفون را تصرف کرد و اردشیر سوم را به همراه بسیاری از اشراف ساسانی از جمله مه ادور گوشناسپ وزیر اردشیر اعدام کرد.
شهربراز سپس شاه (پادشاه) جدید امپراتوری ساسانی شد و کاردریگان را که پس از غصب تاج و تخت ساسانی با شهربراز مخالفت کرد، کشت.
مرگ شهربراز
هراکلیوس همچنین نیکتاس پسر مسیحی شهربراز را به عنوان وارث خود تصدیق کرد. یک مسیحی ایرانی به عنوان وارث امپراتوری ساسانی، شانس مسیحی شدن ایران را باز کرد.
پس از مدتی شهربراز، شمتا، پسر وزیر دارایی سابق یزدین را بر کلیسایی در مرغه به صلیب کشید. علت این اعدام توهین به شهربراز در زمان خسرو دوم بوده است.
مرگ شهربراز تنها چهل روز بعد، اتفاق افتاد. در 9 ژوئن 630، طی مراسمی، شهربراز با پرتاب نیزه توسط فرخ هرمزد کشته شد که سپس به بوران، دختر خسرو دوم، کمک کرد تا بر تخت بنشیند.
پس از مرگ شهربراز جنازه او را در تیسفون بر ارابه بسته و بر زمین کشیدند تا بی احترامی زیادی به او کرده باشند.
میراث شهربراز
شهربراز نقش مهمی در جنگ بیزانس و ساسانیان 602–628 و وقایع بعد از جنگ ایفا کرده بود. شورش او علیه خسرو دوم باعث شد که امپراتوری ساسانی وارد جنگ داخلی شود. پس از مرگ شهربراز، پسرش شاپور شهروراز، بوران را خلع کرد و به پادشاهی ساسانیان رسید. امّا سلطنت او چندان دوام نیاورد و به زودی توسط اشراف ساسانی خلع شد.
در همان دوره، نیکتاس پسر شهربراز به خدمت بیزانسی ها درآمد و بعدها به عنوان یکی از ژنرال های بیزانسی در نبرد یرموک در طول جنگ های اعراب و بیزانس ظاهر شد.
حماسه مفصلی از قهرمانی و عاشقانه بعدها در اطراف شهربراز شکل گرفت. در دوره اسلامی به افسانه عمر بن النعمان و پسرانش منتقل شد که در هزار و یک شب گنجانده شد.
سکه شهربراز
تعداد زیادی از سکه های شهربراز در مدت کوتاه پادشاهی وی ضرب شد گخ به تصویر بالا می باشد.