مناسبت های تقویم ایران باستان

در گاه‌شماری و تقویم یزدگردی (تقویم ایران در زمان ساسانی) و گاه‌شماری اوستایی نو هر ماه دارای ۳۰ روز بوده‌ است و ۵ روز به پایان سال افزوده می‌شده‌ است.

در این تقویم ایران باستان هر روزی از ماه به جای عدد و شماره، نام مخصوصی دارد و در روزی که نام ماه و روز با یکدیگر همسان می‌شود جشن بزرگ . مخصوصی برگزار می‌شود.

پنجمین روز هر ماه اسپند نامیده می‌شود و در ۵ ام ماه اسپند(آخرین ماه سال) جشن سپندارمذگان برگزار می‌شود. این روش نامگذاری سی روز ماه به دلیل داشتن فقط سی نام برای هر روز از ماه با گاه‌شماری هجری خورشیدی با ماه‌ های ۳۱ روزه هماهنگی و امکان تعریف ندارد.

تقویم ایران باستان از دید ابوریحان

منابع کهن از جمله ابوریحان این جشن مخصوص را در روز پنجم اسفند نوشته اند، با توجه به تغییر و دگرگونی ساختار گاه‌شمار ایرانی و 31 روزه شدن شش ماه نخست سال در گاه‌شماری خورشیدی، بعضی این جشن را در روز ۲۸ بهمن ماه و برخی در روز ۵ اسفند ماه برگزار می‌کنند.

گاه شماری یزدگردی (ساسانی) در دیگر منابع

بر پایهٔ منابع قدیمی و همان‌طور که از نام آن مشخص است این جشن مخصوص به روز اسپند یعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند اشاره دارد. در هر ماه، یک بار، نام این روز و ماه یکی می‌ شده‌ است که در همان روز که نامش با نام ماه یکسان می‌شد، جشنی به پا می کردند متناسب با نام آن روز و ماه.تقویم

به همین ترتیب روز پنجم هر ماه سپندار مذ یا اسفندار مذ نام گذاری شد که در ماه پایانی سال که آن هم اسفندار مذ نام داشت، جشنی با همین عنوان می‌گرفتند. محمد نجاری پژوهشگر مطالعات تطبیقی زنان در هنر و ادبیات، نیز با استناد به نوشته های ابوریحان بیرونی و گُردیزی، تاریخ روز 5 اسفند را در گاه‌شمار زرتشتی درست می‌داند و می‌گوید: «بنا به گفتهٔ ابوریحان اسپندارمَذ ایزد موکل بر زمین و ایزدِ پشتیبان و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درستکار بوده و به همین مناسبت این روز، جشن زنان، نامگذاری و مردم برای گرامیداشت زنان، به ایشان کادو می‌دادند و بخشش می‌کردند.

این گزاره را گردیزی نیز در زین الاخبار آورده‌است: از این روی جشن را مردگیران می‌گفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مَرد زندگی خود را برمی‌گزیدند؛ بنابراین در روز پنجم ماه اسفند جشن زنانهٔ «مَردگیران» یا «مژدگیران» که ویژه زنان نام داشته، برگزار می‌شده‌است؛ پس تاریخ درست جشن سپندارمذگان یا اسپندگان یا مردگیران یا مژدگیران، در گاه‌شمار خورشیدی ۵ اسفند خواهد بود.»

فروردین:
اول فروردین = عید نوروز باستانی – روز زمین
6 فروردین= روز تولد زردشت
13 فروردین= سیزده نوروز (سیزده بدر)
19فروردین = فروردین گان

اردیبهشت:
دوم اردیبهشت= جشن اردیبهشتگان برابر با سوم اردیبهشت باستانی
10 اردیبهشت= روز خلیج فارس
25 اردیبهشت= روز فردوسی
28 اردیبهشت= روز بزرگداشت خیام

خرداد:
6 خرداد= جشن خردادگان

تیر:
6 تیر= جشن نیلوفر
13 تیر= جشن تیرگان
15 تیر= جشن خام خواری

مرداد:
30امرداد = شهریورگان برابر با چهارم شهریور باستانی

شهریور:
اول شهریور= زاد روز پور سینا
4 شهریور= شهریورگان – روز پدر
5 شهریور زاد روز تولد رازی – زاد روز دارو سازی
15 شهریور= روز جشن شهریور بازار
30 شهریور= روز جهانی صلح

مهر:
اول مهر= جشن میترا کانا – روز دانش آموز
8 مهر= بزرگداشت مولانا جلال الدین رومی
16 مهر= جشن مهرگان – روز جهانی کودک
20 مهر= روز بزرگداشت حافظ
21 مهر= پیروزی کاوه و فریدون بر ضحاک ماردوش

آبان:
چهارمین روز آبان = جشن آبانگان برابر با دهمین روز آبان باستانی
8آبان= روز فرمان آزادی کوروش بزرگ و حقوق بشر

آذر:
3آذر = جشن آذرگان
11 آذر= روز جهانی آزادی بردگان
19 آذر روز جهانی حقوق بشر
21 آذر= روز رهائی آذربائیجان و بازگشت استان آذربائیجان به میهن ایران عزیز
30 آذر= زاد روز میترا یا مهر (زایش خورشید)

دی:
اول دی= جشن زایش خورشید
دومین روز دی = اورمزد برابر با نخستین روز دی ماه باستانی
5دی ماه= روز درگذشت اشو زردشت اسپنتمان
7دی = روز زبان پارسی
8 دی= دومین جشن دیگان
9دی ماه = دی به آذر برابر 8دی ماه باستانی
15 دی= سومین جشن دیگان
16 دی= جشن درفش ها
23 دی= چهارمین جشن دیگان
29دی = روز زن برابر با پنجم اسپند باستانی

بهمن:
اول بهمن= زاد روز فردوسی طوسی
دوم بهمن= روز و جشن بهمنگان
4 بهمن= آغاز پادشاهی کوروش بزرگ
10 بهمن= جشن سده
15 بهمن= جشن میانه زمستان
29= جشن بزرگ سپندار مذگان که ولنتاین یکسره برتافته از این مهرورزی است.

اسفند:
اول اسفند= روز جهانی عدالت اجتماعی
2 اسفند= روز جهانی زبان ملی میهنی (زبان مادری)
5 اسفند= جشن اسفندگان – گرامیداشت زنان
13 اسفند = سالروز درگذشت کوروش بزرگ
15 اسفند= روز درختکاری
17 اسفند= روز جهانی زن
21 اسفند= روز جهانی آزادی گفتار
24 اسفند= جشن چهارشنبه سوری (آخرین چهارشنبه سال) / این روز هر سال یکی نیست – روز تولد رضا شاه /
/سالگرد پایان سرایش شاهنامه
29 اسفند= روز نفت
در اسپند ماه 5روز پایانی را پنجه خوانده اند و به جشن و سروز می پرداخته اند.

نام روزهای ایرانی:

اور مزد – وهمن (بهمن ) – اردیبهشت – شهریور – سپندار مذ – خورداد – امرداد – دی به آذر – آذر – ابان – خورشید – ماه – تیر – گوش – دی به مهر – مهر – سروش – رشن – فروردین – ورهام ( بهرام ) – رام – ماد ( گواد ) – دی به دین – دین – ارد – اشتاد – آسمان – زامیاد – مانتره سپند – انارم .

سوالات متداول