دیاکو پادشاه ماد ها
دیاکو یا دیااُکو یا به قول هرودوت دیوکس اولین شاه ماد می باشد. دیاکو در شاهنامه شاید هوشگ پیشدادی باشد. هرچند که دیاکو را نخستین فرمانروای مادی می شناسد، سرزمین ماد باز هم امیران و شاهک هایی داشته است که خبری از آنها نداریم.
در حال حاضر این افتخار از آن دیاکو است که مادها را جمع و جور کرده و به آنها هویت حکومتی بخشیده است. از این روی ناچاریم از همین دیاکو شروع کنیم، که تاریخ نویسان او را از ناچاری بنیادگذار پادشاهی ماد خوانده اند.
دیاکو از چه قومی بود
مورخ یونانی، دیوکس یا دیاکو، را مردی اصالتا از مردم ماد نوشته است، که نخستین فرمانروای تاریخ ایران است.
دیاکو چه معنی دارد؟
دیاکو به چم (معنای )سرزمین است. چرا که از دو بخش ده یوک یا ده یو نشکیل شده است که در زبان پارسی باستان به معنی کشور یا سرزمین است. این اسم امروزه یک اسم کردی است و در بخش کردستان ایران ر.اج بیشتری نسبت به شهرهای دیگر ایران دارد.
دیاکو پادشاه ماد
پیداست که هرودت نیز قبل از دیاکو کسی را نمی شناخته و او را با داستانی، که شاید نمیتواند جدی باشد، اولین پادشاه مادها معرفی کرده است: در زمانی که مردم ایرانی ماد به طور پراکنده در روستاهای گوناگون به سر می بردند، در یکی از این روستاها ماد مرد دانایی بود به نام دیاکو فرزند فرَاُرتِس، که به راستی و انصاف در قضاوت در روستای خود شهرت داشت.
سرانجام کار دیاکو چنان بالا گرفت که مردم روستاهای دیگر نیز به زمان نیاز تنها رأی دیاکو را قبول داشتند. دیاکو با استفاده از همین موقعیت، با این بهانه که او به سبب زیاد بودن مراجعه با کمبود وقت روبه رو است، از قضاوت درباره گرفتاری های روستاهای دیگر خودداری کرد.
در نتیجه مردم سرزمین ماد تصمیم گرفتند تا با برگزیدن او به پادشاهی خود مشکل قانون سرزمین خود را حل کنند. دیاکو پادشاهی با اشتیاق پذیرفت و از مردم ماد خواست تا قلعه ای استوار و بزرگ پادشاهی برای او بسازند و افرادی نیز از او پاسداری کنند و همه مردم نیز به درون دژ کوچ کنند. چنین شد که « شهری برای همه» یا هگماتانا یا هگمتانه (همدان، به معنی محل تجمع) ساخته شد و به پایتختی ماد تبدیل شد.
دوران حکومت دیاکو
دیاکو پس از رسیدن به قدرت و شاهی به کلی تغییر رفتار داد. به نوشته هرودت او با تشریفات حکومتی سخت گیرانه ای خود را در داخل اتاق مخصوص خود خانه نشین کرد. دیگر کسی اجازه دیدن دیاکو یا غذا خوردن در حضور او را نداشت و همه ارتباط های او به کمک پیک مخصوص انجام می گرفت.
دیاکو علاوه بر گارد شخصی خویش در سراسر سرزمین ماد خبرچین های ویژه خود را به وجود آورد. او به تسلط بر میهن خود بسنده کرد و به فکر تجاوز به دیگر سرزمین ها نیفتاد. اگر به گفته هرودت اعتماد کنیم (که شاید بیشتر نوشته های او صحیح نیست) دیاکو بایستی در جوانی به شاهی رسیده باشد که توانسته 53 سال فرمان روایی کند.
سرزمین ماد کجا بود
بزرگی سرزمین ماد در آن دوره باستان از سمت شمال به رود ارس و رشته‌کوه البرز (تبریز امروزی)، از سمت شرق به دشت کویر (یزد امروزی) و از غرب و جنوب به کوه های زاگرس (یاسوج امروزی) کشیده شده بود.
با استناد به نوشته های آشوری، ماد ها از سده 9 تا سده 7 پیش از میلاد مسیح، پیشرفت بسیار زیادی کردند.
جنگ دیاکو با آشوریان، اسیر شدن دیاکو
سارگون دوم شاه قدرتمند آشور در سال ۷۱۵ پیش از میلاد مسیح ، خبر یافت که دیاکو با “روسای اول”، پادشاه سرزمین اورارتو (سرزمینی باستانی واقع در ارومیه امروزی) متحد شده است.
او دیاکو را برای چندین سال زیر نظر داشت تا اینکه در طی جنگ خود با منائیان — که از هم نژادان مادیان بودند و در آذربایجان امروزی و جنوب دریاچهٔ ارومیه گذران زندگی می کردند، یکبار دیگر وارد ماد شد تا چنان که ادعا می کرد، به «شورش» آن سرزمین پایان دهد. وی در آن‌جا موفق شد دیاکو را اسیر کند.
ولی او برخلاف اخلاق حکومت های سامی نژاد، جانش را به او بخشید و درکتیبه ای که به خط میخی آشوری نوشته شده است، تشریفاتی در کاخ خود در خُرس‌آباد می گوید: «دیاکو را به‌همراه قبیله‌اش به “حمات” تبعید کردم.»
دیاکو برای چندین سال در اسارت به سر برد و مادها به عنوان خراج گذار دولت آشور، دچار تنگدستی و بی نظمی بزرگی شدند و آشوریان، دیاکو را به‌عنوان شخصی که همیشه فرمانبردار آشور باقی بماند و خراج خویش را به طور دائم به دربار آشور پرداخت نماید و از سوی دیگر حتی از جهت تأمین کردن نیروی نظامی برای آشوریان در هنگام جنگ، متعهد شود، وی را آزاد کردند تا به سرزمین خویش یعنی ماد بازگردد و پس از آن بود که او به عنوان رهبر مسلم مادها برگزیده شد.
دلیل دیگری که شاید جالب باشد این است که هرودوت یونانی در نوشته هایش حرفی درباره اسیر شدن دیاکو به میان نیاورده است و شاید این دلیل را میتوان به حساب آورد که گزارش های هرودوت حماسه ای برای ایرانیان مادی بوده است چرا که ماد ها همیشه سعی می کردند که موضوع اسیر شدن دیاکو را پنهان نگه دارند.
عکس دیاکو پادشاه ماد
تصویر زیر یک عکس خیالی است که با توجه به ویژگی های دیاکو در کتیبه های آشوری گفته شده، نقاشی شده است.
دیاکو در شاهنامه
دیاکو در شاهنامه موضوعی است که باید توجه بیشتری به آن کرد. بعضی از ایران شناسان و شاهنامه پژوهان، دیاکو را با ویژگی‌هایی که تاریخ نویس یونانی هرودوت برای او نوشته است با هوشنگ شاهنامه یکی دانسته اند و لقب «پیشدادی» را با همراه با لقب «نخستین قانون‌گذار» که همان دیاکو پادشاه ماد است یکی می‌دانند.
مرگ دیاکو
دیاکو پس از 53 سال حکومت (از ۶۷۸ تا ۶۲۵ قبل از میلاد) درگذشت و پسر وی فرورتیش به حکومت رسید.
تاریخ ماد به طور کلی در هاله ای از ابهام قرار دارد چرا که انتقال برق آسای قدرت از ماد ها به سلسله هخامنشیان باعث فراموشی تاریخ ماد شد و ما همانند دیگر شاهان به طور مثال از همسر دیاکو و یا آرامگاه دیاکو و … آگاهی نداریم.
جانشین دیاکو و ماد
پس از دیاکو پسرش، فرورتیش، جانشین او شد و 22 سال حکومت کرد. اگرچه برخی از محققان معتقدند که او پنجاه و سه سال (678-625 قبل از میلاد) حکومت کرد.
در دوران سلطنت خود ایران را فتح کرد و با دیگر مردمان فلات ایران وارد جنگ شد. او به آشور حمله کرد. در جریان این حملات، مادها شکست خوردند و فراورتس در جنگ کشته شد.
سرچشمه: آدمیت، فریدون (۱۳۹۰). تاریخ فکر از سومر تا یونان و روم.