آتوسا دختر اردشیر دوم و استاتیرای یکم و شهبانوی شهبانوان هخامنشی بود ، پس از او استاتیرای دوم در این جایگاه و مقام قرار گرفت .
او همسر اردشیر سوم ، از دودمان هخامنشی و دارای دین و مذهب مزدیسنا بود . وی چهار فرزند با نامهای ارشک ، پروشات ، بیستانس و روزگونه داشت .
در زمان وی دربار هخامنشی کانون قساوت های خونین پروشات یا پریزاد یا پریزاتس مادر اردشیر دوم ( مادربزرگ آتوسا ) و پُر از دسیسه های پایان ناپذیر سیاسی بود .
« زندگی »
پسر بزرگ پروشات ارشک نام داشت و پسر دیگرش کوروش کوچک و چون در زمان فرمانروایی داریوش دوم به دنیا آمده بود ، ولیعهدی را حق خود می دانست . مادر نیز ظاهراً نسبت به وی علاقهٔ بیشتری نشان می‌داد . مرگ داریوش دوم چون زودتر از آنچه انتظار می رفت رخ داد ، پروشات موفق نشد پسر محبوب و مورد علاقه خود کوروش را به ولیعهدی برساند . احتمالاً شاه نیز با این نقشهٔ پروشات موافق نبوده است . در هر صورت با مرگ داریوش دوم در سال ۴۰۴ پیش از میلاد ، ارشک با نام اردشیر دوم بر تخت سلطنت نشست . در سال ۴۰۱ پیش از میلاد ، کوروش کوچک در طی نبردی بدست برادرش اردشیر دوم کشته شد . مرگ کوروش کوچک در داخل دربار همان اندازه که مایه اندوه و عزای پروشات ( پریزاتس ) مادر او شد ، برای استاتیرای یکم همسر اردشیر دوم ، موجب خرسندی و شادمانی گشت اما استاتیرا تاوان پیروزی و خرسندی خود را یکسال بعد در سال ۴۰۰ پیش از میلاد ، با زهری که مادر اردشیر ، پروشات به وی خوراند ، پرداخت . شاه از شدت غضب و تأثر در سوگ و غم از دست دادن استاتیرا دستور داد که از آن به بعد پروشات دیگر هرگز پیش چشم او ظاهر نشود اما باز در مواقع ضعف و درماندگی خویش ، از حضور و راهنمایی مادر یاری می جست .
اگر به روایات موجود بتوان اطمینان کرد ، بعد از مرگ استاتیرای یکم ، شاه به اصرار پروشات ، آتوسا ( دخترش ) را به همسری گرفت . از چهار پسری که در زمان حیات اردشیر دوم باقی ماندند سه پسر از بطن استاتیرا بودند ، به نام های داریوش و آریاسپ و اخوس و پسر دیگر ارشام نام داشت و شاه محبت فوق العاده و بسیار زیادی نسبت به وی داشت . فرزندان استاتیرا نسبت به یکدیگر رقابتی نزدیک به حسادت نشان می دادند . اردشیر ، پسر بزرگش داریوش را به عنوان ولیعهد خود برگزید اما اخوس موفق شد با وعدهٔ ازدواج ، خواهر خود آتوسا را که زن پدرش شده بود ، با خود شریک و همدست کند و در صدد بود ، هر طور شده ، داریوش و دیگران را از میدان بدر کند . اردشیر دوم پس از ۴۶ سال شاهنشاهی در سال ۳۵۸ پیش از میلاد ، در سن ۸۷ سالگی از دنیا رفت و در این رقابت در نهایت اخوس پیروز میدان شد و پس از رسیدن به پادشاهی نام اردشیر سوم را بر خود گذاشت .
آتوسا مادر ارشک دوازدهمین شاهنشاه هخامنشی است . تاریخ دقیق تولد و مرگ و نیز سن آتوسا هنگام ازدواج با اردشیر سوم ( اخوس ) گفته نشده است .
« مرگ آتوسا »
سرانجام آتوسا در قرن ۴ پیش از میلاد درگذشت .
