هوخشتره کیست؟ بیوگرافی هوخشتره
سیاکسارس، هوخشتره یا سیاگزار سومین پادشاه مادها بود. سیاکسارس با امپراتوری بابلی نو برای نابودی امپراتوری آشور نو همکاری کرد و اکثر مردمان ایرانی، ایران باستان را متحد کرد و بدین وسیله ماد را به یک قدرت منطقه ای تبدیل کرد. اقدامات هوخشتره در نوع خود در سلسله ماد بی نظیر است.
معنی اسم هوخشتره
نام سیاکسارس شکل لاتینی شده یونانی است که نام یونانی شده این پادشاه به معنای «حاکم خوب» بود.
پادشاهی هوخشتره
به گفته هرودوت، کیاکسارس پسر فرورتیش پادشاه ماد بود. در اواسط قرن هفتم پیش از میلاد، فرورتیش رهبری مادها را در شورش علیه آشور بر عهده گرفت. در جنگ بر ضد آشوری‌ها به رهبری پادشاهشان آشوربانیپال، و علیه متحدانش یعنی سکاها، در نبرد کشته شد، بنابراین دوره ای آغاز شد که هرودوت آن را “حکومت سکاها بر آسیا” نامید.
پس از تهاجم سکاها، هوخشتره جانشین پدرش فرورتیش به عنوان پادشاه مادها تحت فرمانروایی سکاها شد. پادشاه سکاها فردی به نام مادیس بود.
شورش علیه سکاها
در سال 620 قبل از میلاد، امپراتوری آشور پس از مرگ آشوربانیپال شروع به فروپاشی کرد: علاوه بر بی ثباتی داخلی در خود آشور، بابل در سال 626 قبل از میلاد علیه آشوری ها شورش کرد. سال بعد، در سال 625 قبل از میلاد، کیاکسارس یا همان هوخشتره با دعوت از حاکمان سکاها به یک ضیافت، مست کردن و سپس کشتن همه آنها، از جمله احتمالاً خود مادیس، یوغ سکاها را بر مادها سرنگون کرد.
هووخشتره در زمینه نظامی چه اقداماتی انجام داد؟
کیاکسارس پس از رهایی مادها از یوغ سکاها، نیروهای مسلح ماد را برای آماده شدن برای جنگ با آشور سازماندهی مجدد کرد: در حالی که مادها قبلاً به عنوان شبه نظامیان قبیله ای تقسیم شده به گروه های خویشاوندی می جنگیدند و هر جنگجو از هر سلاحی که در آن مهارت بیشتری داشت استفاده می کرد، کیاکسارس تأسیس کرد.
ارتشی منظم با الگوبرداری از ارتش آشوری و اورارتویی که به طور کامل توسط دولت تجهیز شده و به واحدهای استراتژیک و تاکتیکی تقسیم شده است. سیاکسارس ممکن است پس از سرنگونی حکومت ماد، سکاها را مجبور به اتحاد با مادها کرده باشد، زیرا از سال 615 پیش از میلاد به بعد، در اسناد بابلی، سکاها به عنوان متحدان مادها ذکر شده است.
جنگ در پارت
هوخشتره یا همان سیاگزار یا سیاکسارس در برهه‌ای از دوران سلطنت خود، کشورهای هیرکانی و پارت را که در شرق ماد قرار داشتند، فتح کرد.
به گفته دیودوروس در مقطعی پارتها علیه مادها شورش کردند و کشور و پایتخت خود را به ساکاها یا داهائی سپردند، پس از آن جنگی بین مادها و سکاها به رهبری آنها در گرفت.
ملکه سکاها زارینایا، که چندین شهر را تأسیس کرد. به گفته دیودور، زارینایا خواهر سیدرائوس پادشاه سکا ها و در ابتدا همسر او بود، اما پس از مرگ او با مارمارس پادشاه پارت ها ازدواج کرد. در طول جنگ با مادها، زارینایا در نبرد مجروح شد و توسط استرینگائوس داماد هوخشتره اسیر شد، که به خواهش های او گوش داد و جان او را نجات داد.
زمانی که مارمارس بعداً استرینگائوس را اسیر کرد، زرینایا مارمارس را کشت و استرینگائوس را نجات داد. در پایان این جنگ، پارت ها حکومت مادها را پذیرفتند، و صلح میان مادها و پارتها برقرار شد.
گزارش دیودور نشان می دهد که منطقه پارت هم تحت تأثیر مادها در غرب خود و هم از کوچ نشینان سکا ها در منطقه دریای خزر و آرال بوده است.
جنگ بزرگ علیه آشور
به دنبال شکست یک نیروی مشترک آشوری و مانایی در گابلینو توسط پادشاه جدید شورشی بابلی و بنیانگذار امپراتوری نو بابلی، نابوپولاسار، سال بعد هوخشتره ماننا (منطقه ای در زاگرس) را فتح کرد که ارتش ماد را به مرزهای آشور آورد.
در نوامبر 615 پیش از میلاد، شش ماه پس از اینکه نابوپولاسار نتوانست مرکز مهم آشور آشور را تصرف کند، هوخشتره از کوه‌های زاگرس عبور کرد و شهر آرافا را اشغال کرد. سال بعد، در ژوئیه و آگوست سال 614 قبل از میلاد، ارتش مادها با لشکرکشی ظاهراً به نینوا پایتخت آشور، مانور حواس‌پرتی انجام دادند که باعث شد پادشاه آشور سین‌شار ایشکون به دفاع از شهر برود و پس از آن مادها لشکرکشی اصلی را آغاز کردند.
در شمال در امتداد دجله شهر تربیشو را تصرف کردند و به دنبال آن از رودخانه گذشتند و از کرانه سمت راست آن تا آشور پیش رفتند و بدین وسیله مراکز آشوری نینوا و کلهو را از کمک خارجی قطع کردند. نتیجه نهایی این حمله مادها غارت آشور بود که طی آن نیروهای مادها ساکنان شهر را قتل عام کردند، معابد آن را ویران کردند و گنجینه های آن را تصرف کردند.
اندکی پس از سقوط آشور، پادشاه بابل، نابوپولاسار، هوشختره را در ویرانه های شهر ملاقات کرد، و آنها اتحادی را علیه آشور منعقد کردند که با ازدواج های دیپلماتیک امضا شد، به طوری که پسر نابوپولاسار، نبوکدنصر، با دختر هوخشتره یا همان کیاکسار ازدواج کرد (دختر یا نوه نابوپولاسار در برخی منابع)
سقوط امپراتوری باستانی آشور برای همیشه
هنگامی که اتحاد بین هوخشتره و نابوپولاسار منعقد شد، نیروهای مادها و بابلی در جنگ علیه آشور با یکدیگر هماهنگ عمل کردند. در سال 612 پیش از میلاد، ارتش ماد و بابل با هم از رودخانه عبور کردند و به نینوا پایتخت آشور رفتند که پس از سه ماه محاصره توسط نیروهای مشترک ماد و بابل غارت شد. پادشاه آشور سین شار ایگون احتمالاً در جریان سقوط نینوا درگذشت.
پس از مرگ سین شار ایگون، یکی از رهبران آشوری که احتمالاً پسر او، آشور اوبالیت دوم بود، خود را به عنوان پادشاه جدید آشور در شهر حران (شهر در بین النهرین، عراق امروزی) معرفی کرد، جایی که او با حمایت بقایای ارتش آشور حکومت کرد. در سال 610 پیش از میلاد، فرعون مصری طرفدار آشور، نکو دوم، در شام در حمایت از آشوری ها مداخله کرد و برای حمایت از آشور به حران رفت. در سال 610 قبل از میلاد، هوخشتره و نابوپولاسار حران را از دست نیروهای آشور-مصری که به کرکمیش در کرانه غربی فرات عقب نشینی کردند، گرفتند.
فتح اورارتو
در سال 609 قبل از میلاد، مادها به پایتخت پادشاهی اورارتو در ارتفاعات ارمنستان حمله کردند. حمله به اورارتو ممکن است در اتحاد با بابلی ها انجام شده باشد، زیرا سوابق بابلی از حمله مشترک مادها و بابلیان به بیت هانونیا در اورارتو در سال 608 قبل از میلاد یاد می کنند، و احتمالاً یک گروه سکایی انشعابی به مادها پیوسته و در آنها شرکت کرده است.
این تهاجم منجر به نابودی اورارتو نشد، بلکه به پادشاهی تابع دولت جدید ماد تبدیل شد. گروه‌های ماد ممکن است به پیروزی نهایی بابل در برابر نیروی مشترک آشور و مصر در کارکمیش در سال 605 قبل از میلاد کمک کرده باشند، در این نقطه همکاری نظامی مادها با لشکرکشی‌های بابلی پایان یافت و نیروهای ماد در هیچ یک از لشکرکشی‌های متعاقب بابلی شرکت نکردند.
وسعت پادشاهی ماد
بر اساس تفاسیر قدیمی‌تر از نابودی امپراتوری آشور نو، قلمرو آن بین بابلی‌ها و مادها تقسیم شد که مادها سرزمینی را به دست آوردند که شامل آشور بود و مرز جنوبی داشت که از کرکمیش شروع می‌شد و از جنوب حران می‌گذشت. و در امتداد جبل سنجار تا دجله در جنوب آشور، و سپس در امتداد جبال حمرین و در سراسر دره رود دیاله تا مرزهای شمال غربی عیلام بود.
با این حال، طبق تحقیقات جدیدتر، امپراتوری نو-بابلی تمام قلمروهای سابق امپراتوری آشور را به دست آورد، به جز مناطقی در کوه های زاگرس که آشوری ها قبلاً در زمان های گذشته به مادها از دست داده بودند، و نقش مادها در جنگ علیه آشوری‌ها عمدتاً به‌عنوان نیروی جنگی اصلی عمل می‌کرد که قلمرو را به بابلی‌ها واگذار کرد و پس از تکمیل این فعالیت‌های نظامی به ماد بازگشت.
جنگ با لیدی ها
هرودوت جنگ های هوخشتره را در تاریخ ها گزارش کرده است:
به دنبال نابودی امپراتوری آشور، اکثریت سکاها از آسیای غربی و به استپ پونتیک در طول 600 سال قبل از میلاد رانده شدند، و روابط بین مادها و بابلی ها به زودی در دهه 590 به طور موقت بدتر شد، خصومت بین آن دو درگرفت.
در عوض، جنگی بین ماد و گروه دیگری از سکاها که احتمالاً اعضای یک گروه انشعابی بودند که در آذربایجان کنونی پادشاهی تشکیل داده بودند، درگرفت. این سکاها ماوراء قفقاز تحت فرمان ماد را ترک کردند و به پادشاهی لیدیا گریختند که با سکاها متحد شده بود.
پس از اینکه آلیاتس پادشاه لیدیا از پذیرفتن درخواست های هوخشتره مبنی بر تحویل این پناهندگان سکایی به او خودداری کرد، جنگی بین ماد و امپراتوری لیدیا در سال 590 قبل از میلاد در گرفت.
نبرد کسوف
نقشه ای که امپراتوری ماد باستان را در حدود 550 سال قبل از میلاد در حداکثر وسعت خود نشان می دهد
این جنگ پنج سال به طول انجامید تا اینکه در سال 585 قبل از میلاد خورشید گرفتگی به نام کسوف تالس رخ داد که طی آن نبردی بین ارتش لیدیا و ماد در گرفت.
از این رو این نبرد به نبرد کسوف معروف شد. هر دو طرف کسوف را به عنوان یک فال برای پایان دادن به جنگ تفسیر کردند. پادشاهان بابل و کیلیکیه به عنوان میانجی در پیمان صلح متعاقب آن عمل کردند که با ازدواج پسر کیاکسارس (هوخشتره) آستیاگ با دختر آلیاتس آرینیس امضا شد.
رودخانه هالیس
مرز بین لیدیا و ماد در مکانی هنوز نامشخص در شرق آناتولی مشخص شد. روایت سنتی مورخان یونانی-رومی از رودخانه هالیس که به عنوان مرز بین دو پادشاهی تعیین شده است، به نظر می رسد که یک ساخت روایی ماسبق بر اساس نقش نمادینی است که یونانیان به هالی ها به عنوان جدایی بین آسیای پایین و آسیای علیا اختصاص داده اند. و همچنین در هالیس که بعداً مرز استانی در امپراتوری هخامنشی بود.
اقدامات هوخشتره
برای ذکر کردن اقدامات هوخشتره و برای جمع بندی میتوان اقدامات هوخشتره را چنین گفت، اقدامات هوخشتره را میتوانیم در 6 مورد مهم بیان کنیم:
- جنگ با پارت ها و شکست دادن ایشان
- فتح آشور و سرنگونی امپراتوری آشوریان
- فتح سرزمین اورارتو
- ساخت سپاه قدرتمند و نوین
- اوج قدرت سلسله مادها
- جنگ نافرجام با لیدی
اقدامات هوخشتره را میتوان درخور یک پادشاهی بزرگ است اگر در بین اقدامات هوخشتره جنگ بی ثمر و نا سرانجام با لیدی را کنار بگذاریم، اقدامات هوخشتره بسیار حائز اهمیت و مهم در تاریخ باستان و همچنین تاریخ ایران است که به نوعی در سایه امپراتوری هخامنشیان قرار گرفته است.
آرامگاه هوخشتره شاهنشاه ماد
سیاکسارس یا سیاگزار یا همان هوخشتره سومین شاه مادی و همچنین قدرتمند ترین شاه سلسله ماد، در سال 585 پیش از میلاد در نبرد کسوف درگذشت و پسرش آستیاگ جانشین او شد.
مورخ روسی ایگور دیاکونوف به طور آزمایشی پیشنهاد کرده است که مقبره سیاکسارس ممکن است در محلی که اکنون قیزقاپان نامیده می شود، در کوه های کردستان عراق کنونی در سلیمانیه واقع شده است.
سرچشمه: گرشویچ، آی. فیشر، ویلیام باین؛ ایوری، پیتر؛ بویل، جان اندرو؛ فرای، ریچارد نلسون؛ یارشاطر، احسان;
