جنگ زنجیر نخستین درگیری ارتش ایران با سپاهیان عرب می باشد. دلیل نام گذاری این جنگ به گفته مورخان عرب آن است که پای اسیران ایرانی را با زنجیر بسته بوده اند ولی واقعیت امر این است که دلیل نام گذاری این جنگ به خاطر نوع آرایش جنگی سپاه ایران بوده است که برای اعراب تازگی داشته است.
در سال 633 میلادی خالد بن ولید که مامور حمله به مرزهای ایران بود به 14 کیلومتری شهری رسید که بعد ها اعراب آن را بصره نام نهادند. در آن حوالی یک دژ مستحکم قرار داشت که فرماندار دژ شخصی به نام هرمز بود. هرمز یکی از اسواران بود و در آن مناطق بیشتر با راهزنان عرب درگیر بود و همچنین از طرف شرق نیز مسئولیت جنگ با دزدان دریایی خلیج پارس را داشت.
هرمز به محض اطلاع از حضور سپاه عرب در نزدیکی های دژ از کتسپون (تیسفون) کمک خواست، و طی نامه ای دربار ایران را از حمله اعراب آگاه ساخت و خود با نیرویی 17 هزار تنی که در دژ داشت به سوی خالد حرکت کرد در حالی که دیده بانان او سپاهیان عرب را بیش از 20 هزار نفر گزارش داده بودند.
پیش از شروع جنگ خالد مانند هر جنگ دیگری به هرمز پیشنهادی داد که مضمونش این بود که یا اسلام را بپذیرید و یا جزیه (پول یا طلا یا هر چیز با ارزشی) بپردازید. ولی هرمز هیچ کدام از پیشنهادهای خالد را نپذیرفت و در جواب ، از وی خواست تا خود به میدان نبرد پا گذاشته و با او نبرد تن به تن بکند. خالد نیز پذیرفت و دو سردار به جنگ تن به تن پرداختند. جنگ بین دو سردار طولانی شده بود ولی هرمز که در حین جنگ زخمی شده بود خسته تر از خالد به نظر می رسید و همین امر یعنی کند بودن هرمز به ضرر او سپاه ایران تمام شد و سرانجام خالد توانست هرمز را از پای درآورد. سربازان ایرانی که با چشمان خود شاهد کشته شدن سردارشان بودند روحیه خود را از دست دادند. در حالی که سرداران دیگر که نامشان قباد و انوشگان بود، در حال بالا بردن روحیه سربازان بودند، ناگهان سپاهیان عرب به طرف صفوف ایرانیان حمله ور شدند و جنگ خونین آغاز شد. در همان اوایل جنگ سربازان بی روحیه ایران که تاب جنگ نداشتند کم کم عقب نشینی می کردند طوری که این عقب نشینی تبدیل به فرار شد. در حین جنگ و گریز نیروی کمکی ای که هرمزد از دربار تقاضا کرده بود، از راه رسید و با پیوستن نیروی امداد به سپاه ایران، سپاهیان ایرانی از نو صفوف خود را آراسته و به طرف سپاه عرب حمله ور شدند.
سربازان ایرانی که با آمدن نیروی کمکی جان تازه ای گرفته بودند نیرو های عرب را در همۀ جبهه ها عقب زدند. این جنگ چندین روز ادامه داشت و برتری نسبی با سپاه ایران بود. در یکی از همین روزها که دو سپاه مشغول نبرد بودند که این بار نیروی کمکی فراوانی به سپاه عرب رسید .که نتیجه این کار چیزی به جز برتری اعراب بر سپاه ایران نبود. سپاه ایران بار دیگر زیر فشار سپاهیان بی شمار عرب عقب نشست. سرانجام این جنگ به نفع مسلمانان تمام شد.
پیروزی در جنگ زنجیر تجربۀ بسیار بزرگی برای اعراب بود. شکست زنجیر باعث شد که اعراب آن ترس همیشگی ای که از ایران و ارتش قدرتمند ایران داشتند کاملا از بین برود!