جنگ مذار (رودخانه) دومین تقابل ساسانیان با اعراب
نبرد رودخانه یا جنگ مذار (المذار) که به جنگ ثنی نیز شناخته می شود، در بین النهرین (عراق امروزی) بین نیروهای مسلمان عرب و امپراتوری ساسانیان رخ داد. مسلمانان به فرماندهی خالد بن ولید، لشکر ایرانی برتر از نظر عددی را شکست دادند.
وقایع پیش از جنگ رودخانه ( نبرد مذار )
پیامبر اسلام در 8 ژوئن 632 درگذشت و ابوبکر به عنوان خلیفه اول جانشین او شد. خلافت ابوبکر 27 ماه به طول انجامید و او طغیان قبایل عرب در سرتاسر عربستان را در نبرد موفق علیه ارتداد سرکوب کرد و اقتدار مدینه را بر عربستان بازگرداند.
پس از سرکوب قیام ها، ابوبکر جنگ فتح را آغاز کرد. او لشکرکشی هایی را علیه امپراتوری ساسانی و امپراتوری بیزانس (امپراتوری روم شرقی) به راه انداخت و بدین ترتیب خط سیر تاریخی را به حرکت درآورد که تنها در چند دهه کوتاه به یکی از بزرگترین امپراتوری های تاریخ منجر می شد.
ابوبکر پس از موفقیت ها در این حملات قصد توسعه امپراتوری خود را داشت. او با عراق، یک استان غنی ایرانی، شروع کرد.
پس از قرن‌ها قدرت و شکوه ایرانی، برای لشکرکشی ابوبکر مهم بود که شکست نخورد، زیرا این امر ترس از قدرت نظامی ایران را تأیید و تقویت می‌کرد. او برای غلبه بر این نگرانی ها تصمیم گرفت که ارتشی که به ایران حمله می کند کاملاً از داوطلبان تشکیل شود.
او بهترین سردار خود خالد بن ولید را به فرماندهی لشکر برگزید. مسلمانان در آوریل 633 به امپراتوری ایران ساسانی حمله کردند و ارتش ساسانی را در جنگ زنجیر (جنگ زنجیر نخستین جنگ اعراب با ایران) شکست دادند، جایی که مرزبان (والی هرمز) توسط خالد بن الولید در دوئل کشته شد.
پیش زمینه جنگ مذار
قبل از جنگ زنجیر، یعنی نخستین درگیری اعراب با سپاه ساسانی، مرزبان هرمز در مورد تهدید عربستان به شاهنشاه یزدگرد سوم نامه نوشت و لشکری متشکل از تعداد زیادی از نیروهای کمکی عرب مسیحی را برای جنگ متمرکز کرد و قبل از جنگ، امپراتور لشکر بزرگی را به رهبری یک نفر فرستاد. سپهبدی به نام قارن.
آماده شدن سپاه ایران برای جنگ ثنی یا همان مذار
پس از نبرد زنجیر، نیروی شکست خورده ارتش ایران که فراری بودند به رهبری افسران خود به نام های قباد و انوشگان به ارتش قارن رسیده و به او پیوستند.
بازماندگان نبرد زنجیر به افسران فرماندهی اطلاع داده بودند که چگونه کهنه سربازان ایرانی آنها را رها کرده و به نیروهای مسلمان پیوسته اند و به مسلمانان اجازه می دهند صف های خود را با کهنه سربازان مجرب پارسی که به اسلام گرویده اند و با سربازان بی تجربه روبرو می شوند پر کنند.
قارن با شنیدن این خبر به وحشت افتاد چرا که خود را در برابر سربازان جنگدیده و زبده ایرانی میدید. به همن دلیل تصمیم گرفت در مکانی به نام آل مدهر بجنگد، زیرا می دانست که سربازان ایرانی که به اسلام گرویده بودند و در لشگر دشمن حصور داشتند، آن منطقه را نمی شناسند. قارن این مکان را به این دلیل انتخاب کرد که نزدیک رودخانه فرات بود و ورود ایرانیان را منظم و آسان تر می کرد.
آمادگی اعراب برای جنگ رودخانه (مذار)
خالد می‌دانست که ایرانی‌ها ارتش خود را در المذار سازماندهی کرده‌اند، از این رو سپاه را رهبری کرد و گروه کوچکی به رهبری المثنی بن حارثه فرستاد. هدف این بود که قبل از اینکه نیروهای ایرانی بتوانند قدرت خود را جمع آوری کنند و آنها را در حالی که ضعیف و ناآماده بودند، هدف قرار دهند، مانند بسیاری از نبردها، این تاکتیک به خالد اجازه می داد تا قبل از اینکه ارتش های با تجربه واکنش نشان دهند، از مانورهای زیادی بهره برداری و اجرا کند.
هنگامی که خالد رسید به نزدیکی های رودخانه رسید، کشتی های ایرانی را دید که هنوز به لبه رودخانه می رسند، و بلافاصله فهمید که سپاه ایران هنوز برای نبرد آماده نیست. هدف اعراب این بود که قبل از ورود سربازان باتجربه حمله کنند.
آغاز جنگ مذار یا رودخانه یا جنگ ثنی
خالد با حدود 17000 نفر با پارسیان روبرو شد. دو ارتش برای نبرد صف آرایی کردند. قباد و انوشجان فرماندهی جناح‌های ارتش ایران را برعهده داشتند و قارن با سواره نظام قلب سپاه را بر عهده داشت.
ارتش ایران با نزدیکی به رودخانه با ناوگانی از قایق های آماده در ساحل نزدیک مستقر کرد تا عقب نشینی را تسهیل کند.
خالد نيز خود فرماندهی قلب را به عهده گرفت و عاصم بن عمرو و عدي بن حاتم را به عنوان فرمانده جناحین منصوب كرد.
دوئل قارن، قباد و انوشجان با اعراب
نبرد با سه دوئل آغاز شد. اولین کسی که پا به جلو گذاشت و چالش را فراخواند قارن بود. هنگامی که خالد اسب خود را به جلو می‌فرستاد، مقال بن العشی مسلمان دیگر از صف جلوی مسلمانان خارج شد و به سوی قارن رفت.
مقال پیش از خالد به قارن رسید و از آنجایی که شمشیربازی ماهر بود و کاملاً قادر به مبارزه در قهرمانان درجه یک بود، خالد او را فراخواند. جنگ کردند و مقال بن العشی توانست قارن را از پای درآورد.
پس از آن دو ژنرال دیگر قباد و انوشجان جلو آمدند و چالش تک نبرد را مطرح کردند. این چالش توسط فرماندهان جناح مسلمانان عاصم و عدی پذیرفته شد. عاصم انوشجان را کشت و عدی قباد را کشت.
با سقوط سرداران ایرانی، خالد دستور حمله عمومی را صادر کرد و مسلمانان برای یورش به ارتش انبوه ایران به جلو شتافتند.
ارتش ایران در اینجا اکنون تمام ژنرال های بزرگش را از دست داده بود، ولی با این حال مردان سپاه ایران شجاعانه جنگیدند و توانستند برای مدتی حملات مسلمانان را مهار کنند. اما به دلیل فقدان سرداران توانا، به زودی بی نظمی و آشفتگی در صفوف پارسی نمایان شد.
در نهایت، تحت تداوم حملات مسلمانان، ارتش ایران انسجام خود را از دست داد، چرخید و به ساحل رودخانه و پل هایی که از قبل ساخته بودند روی آورد و سپاه ایران از هم پاشید و 30000 ایرانی در این نبرد کشته شدند.
نتیجه جنگ مذار
پس از شکست جنگ ثنی (مذار یا همان رودخانه) که اولین حمله مسلمانان به عراق در عرض چهار ماه تکمیل شد. ابوبکر به خالد دستور نداد تا به عمق قلمرو ساسانی برود و پس از نه ماه او را برای فرماندهی تهاجم به امپراتوری بیزانس به جبهه سوریه فرستاد.
سرچشمه: مورونی، ام (2012). «عربی دوم فتح ایران توسط اعراب»