جنگ واجرود، واپسین جنگ ساسانیان با اعراب

نبرد واجرود در سال 642/643 میلادی بین خلافت راشدین به رهبری نعمان، و امپراتوری ساسانی به رهبری موتای دیلمی، خره زاد فرخزاد و برادر زاده اش اسفندیار ( اسفندیار سردار ایرانی ) و وارازتیروت ارمنی درگرفت.

جنگ در روستای واج رود همدان درگرفت. مکان دقیقاً تئوری‌ سازی شده و در تقاطع جاده‌ای بین همدان و قزوین رخ داده است.

وقایع پیش از جنگ واجرود

پس از شکست قادسیه (همچنین بخوانید: واقعیت جنگ قادسیه ) و همچنین جنگ نهاوند ارتش اصلی ساسانیان از هم پاشید و کار دفاع و ادامه نبرد با اعراب به عهده سرداران محلی و کنارنگ های ایرانی (کنارنگ=والی یا استاندار) در شهرهای کوچک و بزرگ ایران گذاشته شد.

در سال 642 میلادی خره زاد فرخزاد به دستور مستقیم شاهنشاه یزدگرد سوم (یزدگرد در مرو و نزد ماهوی سوری مرزبان مرو بود )به ری رفت تا به جمع آوری سپاه بپردازد، فرخزاد طی توافق با موتا سردار سرزمین دیلم (دیلم=شمال ایران شامل ساری و گیلان) و همچنین برادر زاده اش اسفندیار کنارنگ آذرآبادگان (آذربایجان) سپاه کوچکی مرکب از سوار و پیاده ایرانی گرد آوردند تا به جنگ اعراب بروند.

آغاز نبرد واجرود

همان طور که گفته شد پس از گرد شدن سپاه ایرانی در نزدیکی های شهر باستانی همدان، اعراب با اینکه در جنگ های زیادی در برابر ایرانیان پیروز شده بودند، ولی با شنیدن نزدیکی سپاه ایران، سخت به وحشت افتادند.

نعمان بن مقرن در آن زمان والی شهر همدان (پس از سقوط این شهر بدست اعراب) بود که با شنیدن خبر نزدیکی سپاه ساسانی، فورا نامه هایی به سپاهیان متفرق عرب و همچنین خلیفه مسلمانان عمر نوشت و درخواست کمک فوری کرد و پس از آن نیروهای فراوانی به سپاه نعمان بن مقرن پیوستند.

جنگ واجرود مصیبت جدید ساسانیان

ما اطلاعات دقیقی درباره نحوه جنگ و اتفاقان میدان نبرد نداریم ولی این را میدانیم که سپاه ایران در این جنگ شکست خورده و تلفات زیادی را متحمل شد.

در حین نبرد موتا سردار دلیر دیلمی همچون یک سرباز عادی در میدان نبرد شمشیر میزد و همانطور که به سربازان عرب آموخته بودند (توسط سربازان ایرانی که به آنان پیوسته بودند) ایشان فرمانده سپاهیان ایرانی را هدف قرار می دادند. موتا دلیرانه در این جنگ نبرد کرده و کشته شد.

سپاهیان ایرانی با مرگ موتا به صورت نامنظمی عقب نشینی کردند و سپاه ایران متفرق شدند. به گفته طبری تلفات سپاه ایران در این جنگ کمتر از جنگ قادسیه و نهاوند نبود.

سرنوشت سپاهیان ایرانی پس از نبرد واجرود

پس از شکست سپاهیان ایران، فرخزاد با سپاه باقی مانده اش به سوی ری رفت و اسفندیار نیز با سپاه خود به سوی آذربایجان رهسپار شد.
اما سپاهیان باقی مانده دیلمی به سوی ابررود عقب نشینی کردند ولی در نیمه راه از نو لشکر آراستند و به یاد موتا بار دیگر به سوی اعراب تاختند.
تعدا سپاهیان دیلمی که با جدا شدن سپاهیان دیگر ایران به شدت کاسته شده بود، جنگ را به شیوه اشکانیان یعنی جنگ و گریز ادامه دادند. هر چند که موفقیتی حاصل نکردند ولی رشادت های دیلمیان در تاریخ جاودانه شد.

سرچشمه: پروانه پورشریعتی، زوال و سقوط امپراتوری ساسانی، 248.